Judith Spanjers

Voor het dossier Zorgcowboys en Jeugdzorg in het Rood van het onderzoeksjournalistieke platform Follow the Money heeft ze tientallen onderzoeken gedaan naar zorgbedrijven die hoge winsten maken. Hieruit blijkt dat het gemakkelijk is om te frauderen in de zorg, ten koste van kwetsbare cliënten. Uit haar onderzoeken blijkt ook dat een hoge winst niet altijd fraude hoeft te betekenen. Ze onderzocht onder andere alle Wmo- en jeugdzorgaanbieders in de regio Tilburg. Daaruit blijkt dat 40 procent van de jeugdhulpbedrijven meer dan 10 procent winst maakt. Dit komt onder andere doordat gemeenten hoge tarieven betalen aan kleine ondernemers.
Zorgfraude is een grijs gebied. In haar presentaties vertelt ze wat ze tegenkomt in de jaarrekeningen van bedrijven. Ook heeft ze veel ondernemers, cliënten, familieleden, toezichthouders, contractmanagers, bestuurders en deskundigen gesproken en rechtszaken gevolgd waardoor ze een breed beeld heeft welke rol zorgfraude in het zorgveld speelt.

In haar onderzoeken en presentaties richt ze zich op zorg die geleverd wordt via de Jeugdwet, Wmo, Wet langdurige zorg (Wlz) en de forensische zorg. Bij het laatste gaat het om zorg die geleverd wordt aan (ex-)gevangenen en (ex-)tbs’ers.
In de praktijk kunnen cliënten via al deze wetten samen in 1 huis wonen. Probleem hiervan is dat elke wet een andere inkoopverantwoordelijke heeft, zoals een gemeente (jeugdwet en Wmo), zorgkantoren (Wlz) en justitie (forensische zorg). Daarbij kan het ook zo zijn dat er cliënten uit meerdere gemeenten in 1 huis wonen. Met als gevolg dat het ontbreekt aan regie. Want wie grijpt erin als er iets mis gaat in de zorgwoning?

Het persoonsgebonden budget (pgb) wordt vaak als boosdoener aangewezen als het gaat om zorgfraude. Het pgb is fraudegevoelig, maar dat geldt ook voor zorg in natura. Bij zorg in natura gaat het om gecontracteerde zorgaanbieders. Als een zorgaanbieder een contract heeft met een gemeente, zorgkantoor of justitie dan is er net zoveel alertheid geboden als het om zorgfraude gaat als bij een pgb.

De meest kwetsbare cliënten krijgen begeleiding aan huis of wonen begeleid of beschermd in een woning van een zorgaanbieder. Als het om zorgfraude gaat is dit de kwetsbaarste groep. Het gaat bij woonzorg vaak om grote bedragen en cliënten hebben een zwakke en afhankelijke positie ten opzichte van de zorgaanbieder.

Doordat er steeds minder bedden in de ggz zijn en ook de justitiële zorg sneller af wil schalen richting beschermd wonen, komen er steeds meer cliënten met complexe problemen in een woonzorginstelling terecht. Daarnaast is er een woningtekort, waardoor gemeenten blij zijn als er ergens een kamer beschikbaar is om een cliënt te plaatsen. Hierbij wordt dan niet gekeken of de cliënt ook bij de andere bewoners past. Het risico is dat er een cocktail aan problematieken in een huis wonen, waardoor de veiligheid van kwetsbare cliënten in het geding kan komen. Daarbij is het personeel van woonzorginstellingen niet altijd opgeleid om cliënten met complexe problemen goed te kunnen begeleiden. Met als gevolg meer incidenten waardoor cliënten verder af kunnen glijden.

Als een cliënt een afkickbehandeling heeft ondergaan, komt deze regelmatig terecht in een woonzorginstelling. De vraag is in hoeverre zij daar voldoende ondersteuning krijgen. De vrijheid is groot en personeel is niet altijd opgeleid om met verslavingsproblemen om te gaan. Daarnaast wordt er regelmatig drugs gebruikt in woonzorginstellingen wat de kans op een terugval kan vergroten. Uit haar onderzoek blijkt dat er meerdere cliënten door deze omstandigheden zijn overleden.

In de zorg gaat veel geld om en daarom is de zorg een geliefde branche om in te investeren. Private equitybedrijven nemen steeds vaker zorginstellingen over met als doel om hier geld aan te verdienen. Het voordeel kan zijn dat er efficiënter gewerkt wordt. Het nadeel dat cliënten niet de zorg krijgen die ze nodig hebben. Ze heeft onderzoek gedaan naar meerdere investeringsbedrijven en de consequenties van hun handelen op de zorg.

Tijdens haar onderzoeken heeft ze veel cliënten en familieleden gesproken. Sommigen heb ik jarenlang gevolgd. Daaruit blijkt dat cliënten er vaak alleen voor staan. Het kabinet investeert wel in cliëntenondersteuning, maar de vraag is in hoeverre cliënten hier echt bij geholpen zijn. Als ze slachtoffer zijn van een frauduleus bedrijf blijkt in de praktijk dat ze er alleen voor staan. Door hun kwetsbare positie is het van belang dat gedupeerde cliënten gehoord worden en steun krijgen om de problemen aan te kaarten en aan te vechten.

De afgelopen acht jaar heeft ze duizenden jaarrekeningen van zorgaanbieders gelezen en geanalyseerd. Aangezien in de zorg steeds meer kerstboombv’s worden opgetuigd, doet ze ook veel onderzoek naar bedrijfsstructuren. Om haar kennis te delen geeft ze trainingen aan toezichthouders en contractmanagers van gemeenten, maar ook aan banken en verzekeraars.

Als journalist ben je afhankelijk van bronnen die zich bij je melden en van openbare bronnen. Je moet inventief zijn om de juiste informatie en puzzelstukken bij elkaar te vinden om je onderzoek goed mee te kunnen onderbouwen. Ze deelt haar kennis over bronnen die van belang zijn in een onderzoek naar zorgfraude en waar je op moet letten.

In de afgelopen jaren heeft ze honderden inspectierapporten gelezen van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, GGD’s en gemeenten. Hieruit blijkt dat het toezicht en de handhaving op zorgfraudeurs tekortschiet. Zorgbedrijven krijgen jarenlange verbetertrajecten terwijl ze ondertussen gebrekkige zorg kunnen blijven leveren. Daarnaast hebben nog maar weinig gemeenten hun toezicht goed ingericht en zijn gemeenten huiverig om in te grijpen. Verder blijkt uit onder andere haar onderzoeken dat de samenwerking tussen instanties die zorgfraude gezamenlijk aan moeten pakken faalt.

Er is een krapte op de arbeidsmarkt in de zorg. Dat is een feit, maar het is ook regelmatig een excuus voor de grote hoeveelheid uitzendkrachten en zzp’ers die worden ingezet. Uit haar onderzoeken blijkt dat het vaste personeel regelmatig de benen neemt doordat er niet naar ze geluisterd wordt. Ze voelen zich niet gehoord door leidinggevenden en bestuurders. Door het hoge verloop in de zorg werken daardoor steeds vaker zzp’ers en uitzendkrachten zonder de nodige kennis met de meest kwetsbare cliënten.