Michelle van Tongerloo

Over Michelle van Tongerloo

Michelle van Tongerloo is huisarts en straatarts in Rotterdam. Als huisarts werkt ze in IJsselmonde, een wijk in Rotterdam-Zuid vol armoedeproblematiek. Daarnaast is zij zelfstandig straatarts bij de Pauluskerk en de Nico Adriaans Stichting waar ze de kwetsbaarste mensen - vaak dakloos, verslaafd of ongedocumenteerd - zorg biedt.

Wat ze meemaakt tijdens haar consulten schrijft ze op de achterkant van recepten blaadjes om later uit te werken tot stukken. Zo koppelt ze grote maatschappelijke vraagstukken aan de rauwe realiteit van haar spreekkamer, waar ze iedere dag de gevolgen ziet van het gebrek aan maatschappelijke empathie en een haast heilig geloof in het systeem boven een persoon.

Kansongelijkheid en armoedekloof

Een belangrijk thema in haar werk is kans- en opvoedingsarmoede. Van Tongerloo zie hoe kwetsbare kinderen, kwetsbare ouders worden die weer kwetsbaren kinderen voortbrengen - de gevolgen van samenwonen onder één onveilig dak. In de wachtkamer geven moeders breakers als fruit, liga’s als brood en fristi’s als zuivel - als het kind vervolgens onrustig in zijn buggy beweegt wordt het afgesnauwd of afgeleid met een YouTube filmpje.

Veel ziektes worden veroorzaakt door armoede, stress en een ongezonde levensstijl. Dat is geen nieuw inzicht en toch zijn we nog altijd te laat als deze kinderen met overgewicht, gedragsproblemen en rotte tanden op het spreekuur komen. Zij ziet als geen ander hoe hulpverlening kan falen - terwijl vroeg en effectief interveniëren een wereld van verschil kan maken. Een rolmodel valt namelijk niet achteraf te creëren.

In de huidige, gedecentraliseerde en gefragmenteerde zorg, gebeurt dit helaas vaak niet. Wel zwermen er om kwetsbare gezinnen vele zorgprofessionals die allemaal ongecoördineerd en aanbodgestuurd - en niet vraaggericht - via eigen regels met vaak tegenovergestelde doelstellingen werken. Ze trekken aan hun cliënten, zonder fundamentele hulp te bieden, waardoor van Tongerloo ziet dat juist dóor hulpverlening problemen verder escaleren.

Al die zorgpartijen en zorgbeoordelaars, die zorg-onzin, die om mensen staan - het slurpt tienduizenden euro's weg: geld dat veel beter besteed kan worden. De bron van de problemen blijft namelijk vaak armoede, stress en een gebrek aan praktische hulp dat zich vervolgens vertaalt naar allerlei andere problemen, maar vooral naar een gebrek aan perspectief. De kans is dan ook groot dat zij deze mensen opnieuw tien jaar later tegen komt, maar dan in haar rol als straatarts.

Marktwerking in de zorg

Van dichtbij ziet Michelle van Tongerloo de verstrekkende gevolgen van de toenemende zorgvraag in combinatie met  marktwerking en decentralisatie in de zorg. Als huisarts loopt ze de gaten dicht voor patiënten die eigenlijk hulp nodig hebben van de GGZ, jeugdzorg, ziekenhuis of verpleeghuis. Overal zijn de wachtlijsten lang, dus kloppen patiënten maar weer aan bij haar. De huisarts is immers hun eerste aanspreekpunt.

Zorg begint steeds meer op intensieve menshouderij te lijken, stelt Van Tongerloo, met zorginstellingen als reparatiefabriek. Menselijkheid is ingeruild voor efficiëntie. De budgetten kloppen, de targets zijn gehaald - dus wat is het probleem? Door de hoge werkdruk en ook door de manier waarop de zorg wordt bekostigd houdt men het graag kort, want ieder consult wordt beloond. Operatie geslaagd, patiënt overleden.

We hebben met z’n allen een monsterlijk zorgsysteem gecreëerd.

Michelle van Tongerloo pleit voor een andere benadering van de patiënt. De behandeling begint met luisteren, écht luisteren – zoals je hart gevuld moet zijn met bloed om te kunnen pompen, zoals je eerst moeten inademen om weer te kunnen uitademen. Niet de ziekte, maar het verhaal van een patiënt moet centraal staan. In échte gesprekken geven patiënten vaak zelf al antwoorden op hun eigen vragen. Hulpverleners kunnen heel veel problemen níét oplossen. Het blijkt dat huisartsen vaak al na tien seconden een idee hebben wie iemand is en wat het probleem is. Maar Van Tongerloo vindt dat artsen bescheiden moeten blijven. Je weet niet wie er voor je zit. Luister voorbij een oordeel - in de verbinding gebeurt het.

Tot dit inzicht kwam zij doordat zij een jaar lang als eilandarts op Sint Eustatius heeft gewoond - waardoor ze met een andere blik naar de zorg ging kijken. Vanwege de kleinschaligheid van eiland is er veel betrokkenheid: professionele distantie bestaat daar vrijwel niet. Dit kan zo niet, dacht zij eerst. Pas later realiseerde zij zich: die nabijheid heeft nadelen, maar is ook wat wij missen in Nederland. Ze heeft geleerd wat professionele nabijheid is. Door Sint Eustatius realiseerde zij zich dat zij niet altijd vrolijk wordt van de manier waarop we in Nederland leven. De anonimiteit, de afstandelijkheid en het wantrouwen tegenover burgers. Ook ziet zij weinig rust in de maatschappij waardoor weer andere problemen ontstaan.

Spreker en journalist

Als journalist publiceert van Tongerloo in diverse media als De Correspondent, Vrij Nederland, NRC, Pointer en Trouw. Zij schrijft met name over ons zorgsysteem, maar ook over over het moeilijke en schimmige gebied waarin zij opereert als straatarts, als zij bijvoorbeeld wordt geconfronteerd met medisch toerisme en de complexe zorg aan daklozen die hen nauwelijks helpt. Daarnaast heeft zij geschreven over ethische vraagstukken rondom een 'voltooid leven' en over de complexe en ongelijke relatie tussen Sint Eustatius en Europees Nederland.

Van Tongerloo spreekt inspirerend en bevlogen. De kracht zit hem in het feit dat zij grote systemische vraagstukken en maatschappelijke problemen persoonlijk kan maken en uitlegt aan de hand van verhalen van patiënten. Dit maakt het aangrijpend.