150 hofnarren kunnen meer bereiken dan ze denken

Vandaag beginnen honderdvijftig hofnarren met hun nieuwe baan in de Tweede Kamer. Met een demissionair kabinet dat wordt geleid door een premier die onwrikbaar op het pluche zit, is hun primaire taak als controleur van de regering belangrijker dan ooit. En kansrijker dan ooit.

Met honderdduizenden voorkeursstemmen voor kritische Kamerleden als Pieter Omtzigt, Renske Leijten en Wybren van Haga hebben kiezers laten zien dat ze het waarderen als eenlingen, die zich niet te veel aantrekken van de partijdiscipline, aan de fluwelen kussens schudden waarop de koning en zijn vazallen zitten.

De toeslagenaffaire toont aan dat het machthebbers nog steeds ontbreekt aan zelfreflectie. Deze affaire voelt nieuw, maar hij is natuurlijk niet anders dan al die andere affaires. De IRT-affaire, de paspoortaffaire: elk kabinet wordt geconfronteerd met zijn eigen tekortkomingen. Deze komen zelden aan het licht doordat ministers op eigen initiatief berouw tonen. Steeds zijn het Kamerleden die in hun rol als hofnar de waarheid aan het licht brengen.

De hofnar

Tegenwoordig kennen wij de hofnar vooral van het jaarlijkse carnaval of uit stripboeken, films en toneelvoorstellingen. In het verleden was hofnar een echt beroep dat onlosmakelijk verbonden was me de koning. De hofnar had een (zakelijke) verhouding met de koning, die te vergelijke is met een leider in onze tijd. De hofnar hield vroeger met maar liefst 16 rollen de koning op het rechte pad.

In de rol van raadgever prikte de hofnar feilloos door de vleierij en belangenverstrengelingen in de hofkringen, bij hem kon de koning altijd rekenen op de waarheid. De hofnar had als criticus ook het recht de koning te corrigeren en bekritiseren. Soms al grappend en met woordspelingen, andere keren met een duidelijke speech om de koning te choqueren en zo te genezen van slechte beslissingen.

De hofnar werd ook ingezet als (politiek) spion, naar aanleiding van de roddels en informatie die zijn hofnar verzamelde in de ‘wandelgangen van het hof’ kon de koning zijn gedrag aanpassen. Hofnarren waren vertrouweling van de koning en fungeerde als een soort dagboek waarmee het reflectieve vermogen van de koning vergroot werd.

Daarnaast was de hofnar als buffer tussen de koning en het volk wanneer hij geen zin had in serieuze smeekbedes, de informatie die hem zo bereikte vergrootte het reflectieve vermogen ook weer. Met het hart op de tong was de hofnar een flapuit die zei wat hij dacht en ook slecht nieuws recht voor zijn raap bracht. Als keerzijde was de hofnar ook een zondebok, een makkelijk doelwit om de schuld te geven van zaken die misgingen en zo de koning gezichtsverlies te besparen. Uiteraard niet zonder confrontatie met eigen fouten.

De hofnar werd als rechterhand van de koning vaak ingezet als onderhandelaar. Zo werd indirect aan het reflectieve vermogen gewerkt door bijvoorbeeld de meningen van buur-koninkrijken over het handelen van de koning te delen. Als sfeerbewaarder was de hofnar zich bewust van het effect dat hij had en zette dit regelmatig in om anderen te helpen gevaarlijke situaties onschadelijk te maken.

De hofnar stond vaak aan de zijlijn, als observeerder nam hij een helicopterview in en kon zo situaties onpartijdig en glashelder aan de koning voorleggen. De hofnar kon vrij bewegen en werd meegenomen naar belangrijke onderhandelingen, daardoor was hij een echte allesweter. Hofnarren waren ook statussymbolen.

Hoe meer hofnarren een koning in dienst had, hoe belangrijker hij was. Welnu, we hebben er in Nederland maar liefst 150 in de Tweede Kamer. Ik hoop dat de nieuwe Kamerleden de komende vier jaar opnieuw het lef hebben om al die rollen te vervullen. Want hoe eerder de volgende affaire een feit is, des te eerder hij kan worden opgelost.