De terreur van de politieke correctheid

Annemarie van Gaal: “Amanda Gorman verwoordde hoe een betere wereld eruit zou zien, als we geen onderscheid meer zouden maken tussen cultuur, kleur, aard of omstandigheden van iemand. Telkens wanneer ik haar optreden terugkijk, krijg ik óf kippenvel, óf ontroert het me, afhankelijk van mijn eigen gemoedsrust op dat moment.

Nederlandse uitgeverijen stonden in de rij om haar gedichten te mogen vertalen en de uitgeverij die uiteindelijk de rechten bemachtigde, benaderde de 29-jarige schrijver en dichter Marieke Lucas Rijneveld om de vertalingen te maken. Ondanks haar jonge leeftijd is zij een van de meest getalenteerde en briljante schrijvers van ons land, die vorig jaar zelfs de prestigieuze Booker literatuurprijs won.

Perfecte keuze dus, zou je zeggen. Maar meteen nadat de keuze voor Rijneveld bekend werd gemaakt, zwol de kritiek aan: Hoe haalde de uitgeverij het in haar hoofd om de gedichten van een zwarte vrouw te laten vertalen door een wit iemand? Hoe kon een wit iemand zich ooit verplaatsen in het gevoel en de wereld van een zwart iemand? Critici betichtten de uitgeverij ervan alles te willen ‘witwassen’.

Kleur, voorkeuren, geslacht of zelfs een fysieke beperking zouden er niet toe moeten doen, als werkgevers gewoon de beste kiezen.

Een zwarte activiste verweet de uitgeverij dat ze hun “ego lieten prevaleren boven de kunst”, want de kunst was beter gediend met een zwarte vertaalster. De activiste somde in haar betoog een aantal namen van zwarte vrouwelijke dichters op, die volgens haar een betere keuze zouden zijn: Namen waar ik nog nooit van had gehoord. Bekrompenheid ten top, als je het mij vraagt. Ik weet niet of het typisch Nederlands is, maar ik vind het wel typisch voor de overtrokken manier waarop wij de laatste tijd met een begrip als diversiteit omgaan.

Kijk, natuurlijk is Amanda Gorman zwart en Marieke Lucas wit: Dat ziet iedereen. Maar zoals Amanda Gorman bepleit dat het niet gaat om wat ons scheidt, maar om wat ons verbindt, zouden we ook kunnen kijken naar wat de overeenkomsten zijn tussen Amanda en Marieke Lucas en niet naar hun verschil in huidskleur. Amanda was een onzeker, kwetsbaar zwart meisje met een spraakgebrek. Marieke Lucas kent die onzekerheid en kwetsbaarheid als geen ander. Geboren als meisje, voelt ze zich noch meisje, noch jongen, meer een ‘tussenmens’ zoals ze zelf zegt.

Keuze

Hoe Marieke Lucas de gedichten van Amanda Gorman zou hebben vertaald, zullen we helaas nooit weten want vanwege de haat op sociale media en de druk van een paar activisten, heeft zij zich teruggetrokken. De uitgeverij boog ook het hoofd en betuigde spijt dat ze ‘stom-stom’ hadden gekozen voor Marieke Lucas en níet voor een zwarte schrijfster om zodoende een ‘podium te bieden aan een jonge, zwarte vrouw’. Maar, waar gaat het over? Moeten we politiek correct zijn of de beste vertaler kiezen?

Een kleine uitgeverij, genaamd ‘Wilde Haren’, die een jaar geleden, naar aanleiding van de Black Lives Matter-protesten, is opgericht en zich richt op ‘inclusiviteit, zichtbaarheid en diversiteit’, mocht een vertaler zoeken en heeft inmiddels de Nederlands-Surinaamse Zaïre Krieger gevraagd om de vertaling van de gedichten van Gorman te doen. Misschien is Krieger fantastisch, misschien ook niet, maar de manier van selecteren is mij een doorn in het oog. Ik zal me altijd blijven afvragen of de vertalingen van Marieke Lucas niet beter waren geweest. Huidskleur heeft namelijk niets te maken met talent, intelligentie, discipline, gedrevenheid of kwetsbaarheid. Net zomin als je inlevingsvermogen of je overlevingsdrift, iets met kleur te maken heeft.

Door de nadruk te leggen op ons verschil in huidskleur, maken we júist het onderscheid dat we niet willen. Talent en gedrevenheid zijn belangrijker dan afkomst of kleur. De wereld zou een mooiere plek zijn als kleur er niet meer toe deed. Als kleur onzichtbaar zou zijn. Als werkgevers hun sollicitatiegesprekken zouden vervangen door anonieme opdrachten waarmee je de kwaliteit van iemand kunt beoordelen, zonder aanzien des persoons. Als iedereen die de baan wil, de mogelijkheid krijgt om anoniem een opdracht te maken en degene die de beste opdracht maakt, de baan krijgt, ongeacht je kleur, afkomst, geloof of uiterlijk. We verkwanselen namelijk veel talent als we maar blijven selecteren op onze ouderwetse manier van cv’s en vooral uiterlijk.

Huidskleur heeft niets te maken met talent, intelligentie, discipline, gedrevenheid of kwetsbaarheid.

Dus nu de uitgeverij Zaïre Krieger op het oog heeft voor de vertaling, waarom zouden zij niet Zaïre én Marieke Lucas beiden vragen om anoniem hetzelfde gedicht te vertalen? Degene die vervolgens met de beste vertaling komt, wint de klus om álle gedichten van Amanda Gorman te vertalen. Ongeacht kleur. Het gaat toch om talent?

Om die reden ben ik diep in mijn hart, ook tegen een quotum, voor welke groep dan ook. De Amsterdamse politie wordt nu bijvoorbeeld opgedragen dat zij niet etnisch mogen profileren als zij preventief fouilleren. Dus hoe gaan ze dan te werk? Tellen ze hoeveel blanke jongeren ze die avond al hebben gefouilleerd voordat ze de licht getinte relschopper aan kunnen houden? Dat zou toch onzinnig zijn?

Waarom zou je bij sollicitaties eerst moeten kijken hoeveel mensen van welke culturele achtergrond je in dienst hebt, hoeveel vrouwen, hoeveel mensen met een andere seksuele geaardheid en aan de hand daarvan pas beslissen welke sollicitant je kunt aannemen? Kleur, voorkeuren, geslacht of zelfs een fysieke beperking zouden er niet toe moeten doen, als werkgevers gewoon de beste kiezen. Soms is iemand die een zogenaamde afstand tot de arbeidsmarkt heeft, de beste voor de positie, mits diegene alleen beoordeeld wordt op talent. Objectief, zonder discriminatie, maar mét open armen voor iedereen die getalenteerd en gedreven is.”

Bron: ACADEMY Magazine 2021-2022

Noot van de redactie: sinds 7 januari 2022 heeft Marieke Lucas Rijneveld de voornaamwoorden hij en hem.