Ylva Poelman

Een hogesnelheidstrein met een ijsvogelneus, zelfsturende teams geïnspireerd op spreeuwen, zelfreinigend lotusverf en overlevingsstrategieën van organismen als bedrijfsstrategieën: deze en vele andere bijzondere innovaties zijn geïnspireerd op de natuur. De natuur is al bijna vier miljard jaar in bedrijf en heeft volop geëxperimenteerd met wat werkt, en wat niet. De lijst met slimme uitvindingen is nagenoeg onuitputtelijk. Voor al onze uitdagingen bestaat een equivalent in de natuur en kunnen we volop de kunst afkijken bij de geniale oplossingen die de natuur heeft gevonden.

Bio-inspired innovation is een praktische innovatiemethode die de natuur gebruikt als inspiratiebron voor out-of-the-box innovaties en zelfs doorbraakinnovaties. Deze innovatiemethode, ook bekend als bionica en biomimicry, ziet de natuur als een catalogus van briljante, goed werkende en onconventionele oplossingen, die geheel gratis en patentvrij is te raadplegen.

De veranderingen, transities en crises vliegen ons om de oren, waardoor het voor bedrijven niet gemakkelijk is om te overleven. Organisaties die meer toekomstbestendig willen worden, kunnen terecht bij een onconventionele inspiratiebron, die van ‘overleven’ een kunst heeft gemaakt: de biologische natuur, de meest toekomstbestendige instantie die we kennen.

De natuur functioneert goed beschouwd eigenlijk als een bedrijf. Dit bedrijf, de BV Natuur, produceert organismen in allerlei vormen en maten, verleent allerhande diensten en kent diverse bedrijfsprocessen. En als iets haar toekomstbestendigheid illustreert, dan is dat wel haar lange bestaan. Ondanks de vele (catastrofale) veranderingen waarmee ze is geconfronteerd, is ze al een slordige 4 miljard jaar non-stop in bedrijf: een indrukwekkende success story.

Energietransities, informatierevoluties, klimaatverandering, technologische revoluties, innovatie, diversiteit, zelfsturing, leiderschap, fake news, circulaire economie, de BV Natuur heeft het allemaal al eens bij de hand gehad. De parallellen met de grote uitdagingen van onze tijd liggen dan ook voor het oprapen. Bovendien zal de BV Natuur – dankzij haar 9 succesfactoren – nog miljoenen jaren succesvol blijven functioneren, met of zonder ons. Dat maakt de BV Natuur een geweldige inspiratiebron voor bedrijven en organisaties.

In deze snel veranderende en onzekere wereld kunnen bedrijven en organisaties niet zonder aanpassingsvermogen en innovatie. Zowel aanpassingsvermogen als innovatie zijn succesfactoren van de BV Natuur. Aanpassingsvermogen helpt bedrijven op de korte termijn te overleven, innovatie op de wat langere termijn.

De natuur denkt in kansen, ziet transities als mogelijkheden om nieuwe markten via innovatie te ontginnen en is niet bang om haar eigen producten te kannibaliseren. Bedrijven en organisaties hebben daar vaak meer moeite mee. Bovendien moet innovatie niet een eenmalige gebeurtenis zijn, maar een continu proces, verankerd in het DNA van de organisatie. Daarbij zijn drie dingen belangrijk: cultuur, cultuur en cultuur.

Leiderschap is geen menselijke “uitvinding”, het bestond al in de natuur voordat de mens als soort ten tonele verscheen. Alle in sociale groepen levende dieren kennen een vorm van leiderschap. De variatie in leiderschapsstijlen is enorm: het reikt van despotisme, zoals de spreekwoordelijke apenrots, tot democratische besluitvorming waarin wordt gestemd en alles ertussenin. Ook zelforganisatie bestaat al miljoenen jaren in de natuur en zijn de regels om dat goed te laten functioneren helemaal uitgekristalliseerd.

Leiderschap is bij mensen gecompliceerder dan bij andere dieren, doordat wij werken in formele organisaties, waarin loon-werkrelaties en daarmee gepaard gaande gezagsverhoudingen bestaan. Bovendien hebben we stereotype beelden van leiders. Bij niet-menselijke sociale dieren speelt dat allemaal geen rol, waardoor we via hen een beeld kunnen krijgen waar leiderschap in de oorsprong om draait, wat Ylva “Back to basic leadership” noemt.

Zowel bedrijven als organismen hebben een strategie om te overleven. Beide beschikken over beperkte middelen en moeten daarom strategische keuzes maken wat wel en wat niet te doen. De natuur heeft volop geëxperimenteerd met welke strategieën onder welke omstandigheden goed werken en welke niet en is daarmee een goede inspiratiebron voor bedrijfsstrategieën.

In technische termen is bio-inspired innovation te zien als “reverse engineering nature”. Alle luchtvaartpioniers bijvoorbeeld hebben naar vliegende vogels, vleermuizen en zaden gekeken om hun eigen vliegmachines te ontwerpen. Ook sensoren hebben een duidelijke biologische evenknie: zintuigen.

Organismen zijn geïntegreerde multi-sensor meet- en regelsystemen, functioneren autonoom, zijn adaptief en uitgerust met smart materials, en onderhouden, reinigen en repareren zichzelf. Ze bieden kortom alles wat we zoeken in smart systems. Bovendien laten zintuigen onze sensoren vaak in de schaduw staan doordat ze kleiner, robuuster, energiezuiniger en gevoeliger zijn.

Maar het houdt niet op bij voor de hand liggende analogieën. Alle technische uitdagingen die wij hebben doen zich op de een of andere manier ook in de natuur voor. Daar zijn de problemen al opgelost en bovendien “proven technology”: als het niet goed zou werken zou de soort al lang zijn uitgestorven.

Eten of gegeten worden. Dat is het beeld wat veel mensen van de natuur hebben. Maar niets is minder waar. Er wordt veel meer samengewerkt dan dat er onderlinge strijd is: vanaf de vele piepkleine cellen in ons lichaam, die al samenwerkend ons tot mens maken, tot aan grote ecosystemen die in stand worden gehouden door de (onbewuste) samenwerking van talrijke organismen. Samenwerking is een van de succesfactoren van de BV Natuur en daar is veel van te leren, of het nu gaat om samenwerken binnen een team, of bedrijven die gezamenlijk aan innovatie werken.

Diversiteit is eveneens een succesfactor van de BV Natuur en ook voor bedrijven die willen overleven essentieel. Diversiteitsbeleid is dan ook niet het sturen op cijfers om er voor te zorgen dat alle groepen zijn vertegenwoordigd. Dat gaat volledig voorbij aan de meerwaarde van heterogeniteit. Diversiteit zou eigenlijk geen doel op zich moeten zijn, maar juist worden gezien als een cruciaal middel om de vele uitdagingen waar huidige organisaties voor staan te adresseren.

De natuur is de uitvinder van duurzaamheid. Als de BV Natuur niet duurzaam was geweest, dan bestonden wij nu niet. Daarnaast heeft de natuur met vele klimaat- en milieuveranderingen te maken gehad en dat allemaal overleefd. Een uitspraak als ‘wij moeten goed zijn voor de aarde’, hoewel goed bedoeld, getuigt dan ook van enige arrogantie. Onze planeet en de natuur hebben zich altijd prima kunnen redden zonder de mens, en dat zullen ze ook blijven doen. De natuur is kortom niet zielig en hoeft niet gered te worden. Ze is juist sterk en krachtig en zal doorgaan in wat voor vorm dan ook. Daar zijn waardevolle lessen uit te trekken voor ons eigen overleven, en dat van onze bedrijven en organisaties.

Wat we eigenlijk met de uitspraak bedoelen is dat wij het niet voor onszelf moeten verpesten en er voor moeten zorgen dat de natuur ons kan blijven dragen. De natuur zal – dankzij haar 9 succesfactoren –doorgaan in wat voor vorm dan ook. De vraag is alleen of dat met of zonder ons mensen is. De natuur kan namelijk prima zonder de mens, maar de mens kan niet zonder de natuur.