Ruimtevaart is hét gereedschap van de toekomst

Intussen ontstaat een nieuwe ruimterace tussen twee geopolitieke machtsblokken, nemen commerciële bedrijven traditionele taken over van de ruimtevaartagentschappen, brengen techreuzen als SpaceX en Amazon tienduizenden satellieten in een baan om de aarde. Ook worden voor het eerst in de geschiedenis monsters van Mars naar de aarde gevlogen en zoeken we naarstig naar oplossingen voor het steeds groter wordende probleem van ruimtepuin. Beter dan ooit zijn we in staat onze eigen planeet te monitoren. “Aardobservatie is onmisbaar om de juiste beslissingen te kunnen nemen voor de toekomst van onze planeet”, zegt André Kuipers in gesprek met Speakers Academy Magazine.

Het lijkt alsof ruimtevaart de afgelopen tijd steeds vaker in het nieuws is. Klopt deze observatie?

“De afgelopen jaren gebeurde er voor het oog misschien weinig opzienbarends. Sinds 2011 stond de Amerikaanse Space Shuttle aan de grond. Alle bemenste vluchten werden uitsluitend uitgevoerd met de Russische Sojoez. En hoewel spectaculair, baart een Sojoezlancering weinig opzien als je weet dat deze raketten als sinds eind jaren zestig worden gebruikt. Het gaat zelden mis. Gemiddeld lanceerden we jaarlijks een stuk of twaalf astronauten uit Amerika, Rusland, Europa en Japan en een paar kleinere landen. China voerde een eigen ruimtevaartprogramma uit. Dat zat de Amerikanen natuurlijk niet lekker. Zij hebben de afgelopen tien jaar keihard gewerkt om weer vanaf eigen bodem te kunnen lanceren.”

Waarom ging de primeur met een lancering van Amerikaans grondgebied naar het commerciële bedrijf SpaceX?

“NASA had twee bedrijven opdracht gegeven een nieuw lanceersysteem te ontwikkelen: Boeing en SpaceX. Lange tijd leek het erop dat Boeing met de Starliner als eerste zou gaan lanceren, maar een onbemande testvlucht faalde. Dan raak je als bedrijf algauw achterop, want eerst moet precies worden uitgeplozen wat er is misgegaan en waarom. Binnen de bemenste ruimtevaart zijn de veiligheidseisen nu eenmaal extreem hoog. Dat bood kansen voor SpaceX van Elon Musk, een bedrijf dat ontzettend bedreven is in marketing. Denk maar aan het lanceren van de Tesla, wie verzint zoiets? SpaceX heeft voor de lancering van zijn eerste bemenste testvlucht een gigantisch publiek weten te bereiken. Het was online de best bekeken lancering van NASA ooit. Ook ik zat aan het scherm gekluisterd.”

De wereld van een afstand zien, geeft een goed perspectief op de uitdagingen waar we voor staan.

Hoe keek je naar de lancering van dit nieuwe ruimteschip van SpaceX?

“SpaceX is een bijzonder bedrijf. Ik had de eer in 2012 het eerste Dragon-vrachtschip te koppelen aan het ISS. Dat was een historisch oment, want de eerste keer dat een commercieel bedrijf een vehikel naar het ISS stuurde. Bij SpaceX in Californië waar ik trainde, zag ik dat jonge mensen heel veel verantwoordelijkheid krijgen. Dat is cruciaal. Jonge mensen denken niet in problemen, maar in mogelijkheden. Bovendien ontwikkelt SpaceX veel zelf in huis en gebruikt bestaande producten uit de markt. Het stelt het bedrijf in staat nieuwe technologie snel te implementeren en door te pakken, daarmee een voorsprong creërend op concurrenten die bijna niet meer is in te halen.”

Ook Boeing staat te trappelen met zijn Starliner?

“Ik kijk met interesse uit naar de lancering van de eerste bemenste Starliner, want mijn vriend en collega Mike Fincke is aan boord. Mike en ik vlogen onze eerste vlucht samen, in 2004. Hij heeft me uitgenodigd voor de lancering en ik hoop dat ik getuige kan zijn van deze volgende stap in de geschiedenis van bemenste ruimtevaart. Amerika heeft straks de beschikking over twee verschillende systemen. De Crew Dragon van SpaceX oogt met de touchscreens nogal minimalistisch, de Starliner is meer hybride en heeft een combinatie van touchscreen en knoppen. Ik geloof dat ik mij daar iets veiliger bij zou voelen. Misschien komt dat omdat ik ben opgeleid op de Sojoez, een systeem dat zeer gelaagd is: van volautomatisch tot volledig handgestuurd en analoog.”

Waarom stuurt NASA haar astronauten mee met commerciële ruimtevaartuigen?

“Boeing en SpaceX worden betaald voor de opdrachten die NASA hen geeft en bestaan dus bij de gratie van belastinggeld. Wat wij ‘LEO’ noemen – ruimtevaart in een baan om de aarde, in ‘low earth orbit’ – hebben we inmiddels goed in de vingers. Daar hoeft weinig meer te worden ontdekt, maar er is nog veel efficiëntie te bereiken met nieuwe, slimmere technologie. In dit stadium zijn de commerciële partijen nu aan zet. Zij kunnen dat beter, voor minder geld. Je ziet overigens een groot verschil in aanpak tussen de verschillende bedrijven. SpaceX benut niet alleen overheidsgeld, maar betreedt ook de particuliere markt door stoelen te verkopen aan ruimtetoeristen. Vijftig miljoen dollar voor één stoel brengt niet alleen geld in het laatje, maar helpt het bedrijf óók enorm bij de marketing: het op de kaart zetten van SpaceX als een übercool bedrijf.”

Wanneer vertrekken de eerste ruimtetoeristen naar het ISS?

“Wat SpaceX doet, is niet nieuw. Tussen 2001 en 2009 vlogen zeven privé-astronauten naar het ISS. Dat waren zakenmannen en een zakenvrouw die hun eigen Sojoezvlucht bekostigden. Sinds het aan de grond houden van de Space Shuttle waren er geen vrije stoelen meer over en vlogen er geen toeristen. Nu er meer ruimte is met nieuwe ruimtevaartuigen, worden weer stoelen verkocht. Ook door de Russen. Naar verwachting vliegt eind dit jaar de Japanse miljardair Yusaka Maezawa. Hij neemt een Japanse cameraman mee om zijn belevenissen te filmen, die te volgen zijn via YouTube. Dat is niet per se een noviteit, want je kunt sowieso via NASA live meekijken wat de astronauten – ook Japanse – doen, maar ik kan me goed voorstellen dat zijn landgenoten het fascinerend zullen vinden en dat kan gunstig zijn voor de publieke steun voor ruimtevaart in Japan.

In het eerste kwartaal van 2022 lanceert SpaceX in samenwerking met het bedrijf Axiom de eerste drie privéruimtevaarders uit Amerika, Canada en Israël. Deze passagiers bereiden zich ongeveer vier maanden voor op hun vlucht om de basisvaardigheden aan te leren en geen gevaar op te leveren voor de professionele bemanning. Ze zien zichzelf liever niet als ‘toerist’ en zullen aan boord aandacht geven aan een aantal goede doelen. Eén van hen zal experimenten gaan uitvoeren.”

We hebben gehoord dat Tom Cruise ook naar het internationale ruimtestation gaat?

“Zowel in Amerika als in Rusland zijn er plannen om acteurs naar het ruimtestation te sturen. De vorige directeur van NASA was van mening dat dit positieve aandacht vestigt op de ruimtevaart en draagvlak kan creëren voor de activiteiten van het agentschap, dat afhankelijk is van overheidsgeld. Kennelijk is de gedachte erachter dat een acteur die spéélt dat hij het werk doet van een astronaut, interessanter is dan het echte werk van de professionals. Het heeft Rusland mogelijk op hetzelfde idee gebracht, want daar is een actrice geselecteerd in de rol van een chirurg die een astronaut in nood moet gaan redden. Deze actrice zou later dit jaar, vóór Cruise in ieder geval, moeten worden gelanceerd. Ik geloof dat er nogal wat kritiek is geweest op dit plan, ook uit Amerika, en dat het voorlopig niet doorgaat. Of van Russische zijde een akkoord komt op de komst van Cruise, is ook nog niet bekend. Maar als je het mij vraagt zal het ISS, vroeg of laat, als decor gaan dienen in films.

Wat gaat de komende vijf jaar echt opzien baren?

“Dat is zonder twijfel onze terugkeer naar de maan. We zijn daar eerder geweest, inmiddels vijftig jaar geleden en dus zou je kunnen denken dat het zo ingewikkeld niet is. Maar dat is het wél. Er wordt een splinternieuwe raket ontwikkeld, de SLS. Deze megaraket is nog zwaarder dan de Saturn V uit het Apolloprogramma. We gaan terug om te blijven. Ook komt er een ruimtestation om de maan, Gateway. Dat betekent dat veel vracht naar boven moet worden gebracht. Dat vereist de meest krachtige raket die tot nu toe is gebouwd. Ook wordt daarvoor een nieuw ruimteschip ontwikkeld, Orion. De ontwikkelingen gaan nu snel. Amerika werkt samen met Europa, maar ook China en Rusland delen deze ambitie. Prestige en nationale trots beginnen, net als in de jaren ’60 van de vorige eeuw, weer een rol te spelen. Ik hoop dat we, naast een nieuwe ruimterace, blijven samenwerken op het gebied van onderzoek en techniek. Er is nog steeds veel onbekend over de maan en ook moet worden gewerkt aan goede internationale wet- en regelgeving.

Wat is na de maan de volgende halte in de ruimte?

“Dat is zonder twijfel de Rode Planeet. Het is al decennia de gedroomde bestemming, maar mensen op Mars, dat gaat echt nog even duren. Het is een ongelooflijk complexe missie. Naar de maan vliegen we in drie dagen, een retourtje Mars duurt tweeënhalf jaar. Gedurende deze hele missie moet de bemanning heel wat uitdagingen het hoofd bieden: langdurige gewichtsloosheid, er moet voldoende eten en water aan boord zijn en er is veel ruimtestraling. Om van de omstandigheden op Mars zelf nog niet te spreken. Je kunt er niet ademen, er is geen vloeibaar water, het is er bar koud (tot -140 graden Celsius), er is veel straling en er zijn flinke stofstormen. Dat er mensen op Mars zullen staan, staat voor mij vast. We kijken met smart uit naar de monsters die, als het goed is, in 2031 worden meegenomen van Mars naar de aarde. Het is de eerste keer dat we vers materiaal van Mars in handen zullen hebben en we hebben nog geen idee wat dat gaat opleveren. Wetenschap doet ons altijd verbazen.

Het wordt steeds drukker in de ruimte. Hoe zit het met het ruimtepuin?

“Dat is in toenemende mate een probleem, niet in de laatste plaats voor astronauten voor wie een piepklein stukje ruimtepuin fatale gevolgen kan hebben. De snelheden waarmee een botsing kan plaatsvinden zijn enorm groot. We hebben gezien dat zelfs een stukje verf een pit kan slaan in het raam van het ruimtestation. Puin ter grootte van een erwt kan het ISS doorboren. Ook dit is een probleem waarvoor oplossingen moeten worden gezocht, want het wordt in de ruimte om ons heen alleen maar drukker. Amazon en SpaceX willen beide de komende jaren tienduizenden satellieten de ruimte insturen om breedband internet te bieden aan de uithoeken op deze planeet. Een mooi streven, maar je kunt je voorstellen dat het daarboven ontzettend druk wordt. Regulering is belangrijker dan ooit om te voorkomen dat beide systemen letterlijk gaan botsen.

Permanent vindt monitoring plaats van de aarde vanuit de ruimte. Wat levert ons dat op?

“Zonder het ons te realiseren, maken we continu gebruik van ruimtevaart. Satellieten in een baan om de aarde maken het mogelijk dat wij kunnen navigeren en communiceren, live-wedstrijden kunnen volgen op televisie, het weer kunnen voorspellen, luchtvervuiling kunnen meten, weten hoe dik het ijs is op de polen en criminele handelingen kunnen opsporen, zoals illegale boskap, lozingen en niet-vergunde visserij. En zo kan ik nog even doorgaan.

Een instrument als Tropomi, Neerlands trots in de ruimte want van vaderlandse makelij, is goud waard. Zo ziet het instrument de belangrijkste bestanddelen van de dampkring, waaronder ozon, stikstofdioxide, zwaveldioxide, koolmonoxide, methaan, formaldehyde, aerosolen, et cetera. Alleen op deze manier kunnen wetenschappers veranderingen in het klimaat en in de luchtkwaliteit waarnemen. We moeten weten hoe het klimaat zich ontwikkelt, hoezeer bijvoorbeeld de zeespiegel stijgt en het land zakt, zeker in een laaggelegen land als het onze. Daarnaast brengt luchtvervuiling gezondheidsrisico’s met zich mee. Meten is weten. Wanneer we de oorsprong van deze vervuiling kennen, kunnen we maatregelen nemen.”

Waar stevenen we de komende jaren op af?

“De wereld van een afstand zien geeft een goed perspectief op de uitdagingen waar we voor staan. Dat geldt voor mensenogen én voor onze elektronische ogen die permanent de staat van onze planeet in kaart brengen. Aardobservatie – door mens en machine – is een onmisbaar instrument om de juiste beslissingen te kunnen nemen voor de toekomst van onze planeet. De machine meet en de mens voegt daar waarde aan toe.

De mensheid is in staat innovaties als Tropomi voor ons te laten werken. Ik geloof dat we met onze technologie en wetenschap oorzaken en gevolgen van klimaatverandering en vervuiling in kaart kunnen brengen en tegengaan. Het Netherlands Space Office (NSO) stelt via zijn satellietdataportaal gratis satellietdata beschikbaar, voor wetenschappers, ondernemers, maar ook voor toepassingen door de overheid zelf. Hopelijk krijgen we zo, door de wereld van een afstand te bekijken, grip op de problematiek.”

Bron: ACADEMY Magazine 2021-2022