This site requires JavaScript to render the code.

Need to know how to enable JavaScript? Go here.

Speakers

Binnenkort lopen er weer mensen op de maan

Iedereen gebruikt ruimtevaart, vaak dagelijks en zonder het te beseffen. Er zijn tal van nieuwe ontwikkelingen, waarbij de focus in de zeer nabije toekomst ligt op de maan. Ruimtevaartorganisatie NASA heeft onlangs dertien gebieden in de buurt van de zuidpool van de maan aangewezen als geschikte landingsplaatsen voor de bemande maanmissie Artemis III. Een opstapje voor bemande reizen naar Mars? André Kuipers ziet het grotere plaatje en vertelt daar enthousiast over. Hij benoemt ook andere ontwikkelingen, zoals het toenemende internationale en commerciële gebruik van de ruimte door steeds meer landen.

dr. André Kuipers

Astronaut & ambassadeur van de aarde

Vanuit de ruimte kun je de aarde zien. Dat levert een goed overzicht op van wat zich op onze planeet afspeelt. Dag en nacht. Dat kun je ‘the bigger picture’ noemen. Binnen de ruimtevaart zijn op vele fronten ontwikkelingen gaande die betrekking hebben op bijna alle aspecten van de maatschappij. Satellieten spelen daarbij een immense rol. Klimaatverandering, luchtvervuiling, het smelten van poolijs meten we allemaal met satellieten. Het gaat ook over zaken die iedereen tegenwoordig vrijwel dagelijks gebruikt, denk aan navigatie en communicatie, maar ook het weerbericht zoals we dat nu kennen is niet mogelijk zonder satellieten. En de landbouwsector profiteert ook van satellietmonitoring. Ruimtevaart is kortom niet meer weg te denken uit het leven van mensen. Het is een integraal onderdeel van ons bestaan geworden.

Internationaal

In zijn lezingen vertelt André Kuipers niet alleen over zijn persoonlijke ervaring als ruimtevaarder, maar met name over het feit dat ruimtevaart steeds meer een wereldwijd én een commercieel gebeuren wordt. Eind december 2011 begon de Nederlandse astronaut aan zijn tweede ruimte-avontuur met een verblijf van ruim zes maanden in het internationale ruimtestation ISS. “Op die vlucht koppelde ik voor het eerst het vrachtschip van een commerciële ruimtevaartonderneming, SpaceX van Elon Musk. Dat was een primeur.

Zeker drie ondernemingen zijn nu bezig met de ontwikkeling van commerciële ruimtestations. Relatief jonge ruimtevaartlanden als China en India timmeren hard aan de weg in een sector waarin al decennia wordt samengewerkt door Amerika, Rusland, Canada, Europa en Japan. Het ISS is een prachtig voorbeeld van internationale samenwerking, er zijn sinds 1998 ongeveer tachtig projecten gezamenlijk uitgevoerd. Helaas komt dat binnen afzienbare tijd tot een einde. Waar-schijnlijk blijft het ISS tot 2030 operationeel, maar Rusland stapt eerder uit vanwege de aanvallen op Oekraïne.” Volgens André zijn er al sinds de Russische annexatie van de Krim barsten in de samenwerking voelbaar.

“Voorlopig zitten we wat ISS betreft fysiek nog even aan elkaar vast, maar ik verwacht dat de samenwerking met Rusland waarschijnlijk in 2024 ophoudt. Dan is de vraag waartoe Rusland qua financiën in staat is. Die samenwerking was er natuurlijk niet voor niks, want ruimtevaart is een kostbare aangelegenheid. Bovendien hebben ze daar nu andere dingen aan hun hoofd dan geld in de ruimtevaart stoppen.” Terug naar de maan Het wetenschappelijk onderzoek loopt intussen gewoon door. André noemt de recente lancering van de James Webb-ruimtetelescoop op eerste kerstdag 2021 en het sturen van robots naar Mars als belangrijke ontwikkelingen, maar eerst verhaalt hij van een grote verandering die voor de deur staat. “We gaan mensen terugbrengen op de maan.”

Op 21 juli 1969 hebben de Amerikaanse Apollo 11-astronauten Neil Armstrong en Buzz Aldrin de eerste stappen op de maan gezet. De laatste bemande maanmissie vond plaats in 1972 en na al die jaren gaan we – een halve eeuw later – opnieuw. Deze keer om er te blijven. Het huidige maanprogramma heet Artemis, genoemd naar de tweelingzus van Apollo. NASA verwacht in 2025 de eerste mensen erheen te brengen. Er zijn onlangs dertien geschikte landingsplaatsen aangewezen in de buurt van de maan-zuidpool. Deze worden gronding bekeken. Is er voldoende zonlicht om als energie te gebruiken? Is het terrein begaanbaar? Is communicatie met de aarde daar mogelijk?

Dat er Amerikaanse vlaggetjes op de maan staan, betekent niet dat de maan van Amerika is

De komende tijd bekijkt men welke gebieden in wetenschappelijk opzicht het meest interessant zijn om te bezoeken. Ter voorbereiding op de bemenste Artemis III-missie vliegt in 2022 eerst een onbemande superraket in zes weken naar de maan en terug. Is deze Artemis I-missie succesvol, dan volgt nummer II, een bemande vlucht die een ronde rond de maan maakt. Waarna NASA zich opmaakt voor Artemis III met mensen aan boord die op de maan zullen landen. Wat gaan we daar doen? André Kuipers: “Er gebeurt heel veel in de ruimtevaart op verschillende gebieden. Denk aan de komst van een Chinees staatsruimtestation en meerdere commerciële stations, maar ook aan ruimtetoerisme. We gebruiken de ruimte niet alleen om de aarde te observeren en onderzoek te doen, maar ook om bijvoorbeeld internet te leveren. Daarvoor zijn duizenden satellieten nodig, die vaak niet groter zijn dan een melkpak.

Ruimtevervuiling is dan ook een belangrijk aspect om rekening mee te houden. Er moeten goede afspraken worden gemaakt over het gebruik van de ruimte, zodat we ons niet in de vingers snijden. Voor overheden en ruimtevaartagentschappen als NASA en ESA is terugkeer naar de maan hét grote doel van dit moment en ook in de nabije toekomst de focus van alles. NASA heeft weliswaar het voortouw genomen bij het Artemisproject, maar Europa doet ook mee. Boven op de superraket komt het nieuwe ruimteschip Orion, wat voorheen de Apollo-capsule was. Daarin komt de bemanning te zitten. Europa levert daarvoor het servicedeel, de elektriciteit, zuurstofvoorziening en apparatuur. Het in Nederland gevestigde bedrijf Airbus Defence and Space bouwt bijvoorbeeld de zonnepanelen. Dat is heel waardevol voor ons land.”

Ruimtestation rond de maan

De terugkeer naar de maan is de opmaat naar een internationaal ruimtestation rond de maan: Gateway, gebouwd door Amerika, Canada, Japan en Europa. Waarom? André: “Prestige speelt nog steeds een belangrijke rol. De Sovjet-Unie had destijds een grote voorsprong, dus wilde Amerika als eerste op de maan staan. Dat werd een indrukwekkende race. Maar na Apollo 17 zijn de geplande missies 18, 19 en 20 vanwege de hoge kosten geschrapt. Inmiddels was wel duidelijk dat Amerika de Sovjet-Unie had verslagen. Wetenschap speelde een bijrol. Van de twaalf mensen die op de maan hebben gelopen, was er één wetenschapper. Ook nu is prestige opnieuw een factor.”

“India en Israël hebben tevergeefs geprobeerd een ‘lander’ op de maan te zetten. China lukt het wel, dit land is er zelfs in geslaagd een landing te laten plaatsvinden aan de achterkant van de maan. Dat was nooit eerder vertoond. Amerika wil niet laten gebeuren dat de Chinezen een voorsprong nemen. Naast prestige speelt onderzoek een serieuze rol. Tot nu toe zijn maar enkele plekken rond de evenaar van de maan bezocht. We willen nu naar de zuidpool. Daar zijn kraters die altijd in de schaduw liggen. In die kraters ligt waterijs en dat is heel interessant, want water is te splitsen in waterstof en zuurstof. Dat levert, naast zuurstof om te ademen, ook een energierijke brandstof op, knalgas, waarmee je een raket kunt vullen.”

Er zijn ambities om een permanente basis te bouwen op de maan. Bij een langer verblijf van mensen op de maan kan onderzoek worden gedaan naar technieken om op een ander hemellichaam te kunnen overleven. Ook onderzoek naar het eventueel mijnen van mineralen of Helium-3 voor kernfusiereactoren speelt een rol. Lanceren vanaf de maan kost veel minder brandstof, dus wordt ook gekeken naar de maan als lanceerplatform voor bemenste missies naar Mars. En er zijn ideeën om op de maan een grote telescoop te bouwen voor verder ruimteonderzoek. Gateway zal het een stuk gemakkelijker maken om mensen te laten landen op de maan.

Landsgrenzen op de maan?

“Dat er Amerikaanse vlaggetjes op de maan staan, betekent niet dat de maan van Amerika is. Daar zijn regels voor. Dat is allemaal begonnen met Hugo de Groot, die het zeerecht heeft beschreven. De oceanen zijn van iedereen, maar wat je eruit haalt is van jou. Hetzelfde geldt voor Antarctica, want dat is van niemand. Je mag erheen, maar mijnbouw en militaire activiteiten zijn verboden. Je mag er wetenschappelijk onderzoek doen en beperkt toeristen toelaten, maar je kunt niet zomaar een stuk land op Antarctica claimen. Dat is met de maan ook zo. Daar zijn regels voor. Een hemellichaam kun je je niet toe-eigenen.

We bezitten al die fantastische kennis, maar als een brokstuk richting de aarde komt kunnen we op dit moment niks doen

Natuurlijk kan het in de verre toekomst zo zijn dat bedrijven die op de maan met mijnbouw bezig zijn een conflict krijgen, daar moet je op zijn voorbereid. Ruimterecht is een uitermate boeiend en relevant onderwerp wat ik soms ook aanstip in mijn lezingen. Dan komen vragen aan de orde over wie verantwoordelijk is voor wat, waar de ruimte begint of wat er gebeurt bij schade. Spreken over het juridische aspect van de ruimte is een groeiende tak van sport en speelt steeds meer een rol. Denk aan de schade door ruimtepuin.”

Lezingen en theatershows

In zijn lezingen behandelt André Kuipers een breed pakket aan onderwerpen, afhankelijk van zijn publiek, variërend van innovatie, technologie en duurzaamheid tot samenwerking, veiligheid en medische aspecten. “Tijdens COVID gingen veel lezingen over isolatie, quarantaine bijvoorbeeld. Er waren veel parallellen te trekken tussen leven in een kleine ruimte in het heelal en het gedwongen moeten verblijven in je eigen woning. Dus afhankelijk van wat zich op de aarde afspeelt, komen er verzoeken om bepaalde onderwerpen te behandelen in mijn lezingen. Steeds vaker gaan vragen over onze toekomst en de invloed van de ruimtevaart daarop, want die is duidelijk veranderd.”

André krijgt tijdens presentaties ook veel vragen over astronomie. Van zwarte gaten, een zonsverduistering tot het neerstorten van planetoïden. “Dat laatste is heel relevant, want onze aardbol wordt omringd door brokstukken. Asteroïden of planetoïden, zoals we ze tegenwoordig noemen, zijn potentiële massamoordenaars. De inslag van een planetoïde heeft de dinosauriërs zo’n 65 miljoen jaar geleden de kop gekost. Gelukkig zijn er allerlei projecten om een herhaling te voorkomen. Dit onderwerp zou veel meer aandacht verdienen.”

Brokstukken afbuigen

“Op het aardoppervlak zijn grote telescopen die letten op wat eraan komt. Er zijn plannen om telescopen in de ruimte te brengen die uitsluitend in de gaten houden of brokstukken de aarde naderen en waar deze zich bevinden. NASA heeft de ruimtesonde DART (‘Double Asteroid Redirection Test’) een paar maanden geleden de ruimte ingestuurd om deze opzettelijk met grote snelheid te gaan laten botsen met een planetoïde. Het idee is: de planetoïde krijgt een tik, raakt uit zijn baan en mist de aarde.

De Europese Hera ruimtesonde die erachteraan vliegt, meet hoe groot die afwijking precies is. Zie het als een olietanker in Schotland die richting IJmuiden vaart. Geef ‘m bij Schotland een minuscuul tikje opzij en hij komt bij Rotterdam uit. Dit soort nieuws haalt de voorpagina’s niet, maar deze testen zijn natuurlijk van essentieel belang. Dit soort stukken steen kunnen immers de hele menselijke beschaving vernietigen.” André benadrukt dat dit veel belangrijker is dan mensen beseffen.

“We bezitten al die fantastische kennis, maar als een brokstuk richting de aarde komt kunnen we op dit moment niks doen. We hebben allemaal kernraketten, maar die staan op onszelf gericht en zijn niet bedoeld om brokstukken uit de ruimte af te buigen van hun baan. Als brokstukken al te dichtbij zijn, is het sowieso te laat. Uitsluitend wanneer we dat puin vroeg opmerken, kunnen we het afbuigen. De kans dat ‘Near-Earth-Objects’ (NEO’s) de aarde bereiken is superklein, maar als het gebeurt dan kan de schade ongelooflijk groot zijn. Daar proberen we met de ruimtevaart iets aan te doen.”

Bron: ACADEMY® Magazine 2022-2023

dr. André Kuipers

Astronaut & ambassadeur van de aarde

André Kuipers is de eerste Nederlander met twee ruimtemissies op zijn naam. In totaal bracht de...

Offerte opvragen Bekijk het profiel