Blik op het Zuiden

Eindelijk richten we onze ondernemende blik weer op het zuiden. Mark Rutte was vorige maand op handelsmissie in Nigeria wat voor VNO-NCW en MKB-Nederland een mooie aanleiding was om een heuse Afrika Strategie aan hem te overhandigen. Maar niet alleen Nederland heeft het continent herontdekt. Want onze minister-president had zijn hielen nog niet gelicht of Twitter-topman Jack Dorsey maakte bekend dat hij in 2020 een tijdje in Afrika gaat wonen. ‘Daar is de toekomst’, aldus de techondernemer. Met zo’n 126 miljoen gebruikers kan Twitter zich wat betreft bevolkingsaantal met Japan meten nog even los van de onmeetbaar grote maatschappelijke impact dat het medium heeft. Bij zo’n uitspraak ga je dus toch even rechtop zitten.

Zou Dorsey deze toekomst ook al op de Marché des Féticheurs in de Togolese hoofdstad Lomé besproken hebben? De beruchte (en beroemde) Voodoomarkt, is een van de griezeligste plekken op aarde. Vers afgehakte chimpanseehoofdjes liggen er te drogen in de zon, en een mengsel van Chanel nr. 5 met vermalen kameleon is te koop als liefdesdrankje.
Voodoo is een wereldgodsdienst: het is een officiële religie van het Caribische Haïti en het West-Afrikaanse Benin, een buurland van Togo. De bijbehorende geneeskunst bedient zich van talloze fetisjes, waarvan in Lomé stalletje na stalletje de luguberste exemplaren hoog zijn opgetast.

West-Afrika heeft behalve religieuze fetisjes ook een overdrachtelijke: olie. In Nigeria is het zwarte goud goed voor 47% van de overheidsinkomsten. Ghana, een ander buurland van Togo, is een relatieve nieuwkomer met 215.000 vaten per dag. Nu de olieprijs zo rond de €55 per vat schommelt, zullen vele Afrikaanse leiders behoorlijk balen. Het zuidelijker gelegen, olierijke Angola heeft bijvoorbeeld een overheidstekort van 2,8%. Naar Arabisch voorbeeld gebruiken veel Afrikaanse overheden de olie-inkomsten om een almaar uitdijende overheid te creëren. Zo’n bureaucratisch waterhoofd levert een relatieve stabiliteit op — zo lang het te betalen is.

In de Golfstaten is de bevolking lui geworden door de jarenlange stroom olie-inkomsten. De steenrijke regeringen verwennen hun trouwe (en getrouwde) onderdanen met dure spullen en mooie huizen. Zo ver is het in Afrika gelukkig nog niet gekomen. Er is nog tijd om het tij te keren en een gezonde economie te baseren op drie D’s: dienstverlening, decentralisatie en digitalisering.

Dienstverlening zorgt in Nigeria al voor de helft van het bruto nationaal product, maar kan in de regio nog stevig groeien. Het is een teken aan de wand dat in Londen meer Afrikaanse bedrijven zijn genoteerd dan in Lagos of Nairobi. Decentralisatie stelt Afrika in staat om grote problemen in het klein aan te pakken, bijvoorbeeld door lokale energieopwekking en een goede dekking voor mobiele telefonie. Dat laatste sluit aan op de derde D: tussen het rijke noorden en Afrika gaapt nog steeds een brede digitale kloof. Dat ligt niet alleen aan de slechte infrastructuur maar ook aan buitenissige regelgeving en een gebrek aan kennis. De Wereldbank stelde terecht in het World Development Report: ‘De digitale revolutie heeft een sterke analoge fundering nodig.’

Op de Marché des Féticheurs zijn krokodillenkoppen te koop. Volgens de gelovigen maken ze wijsheid en oerkrachten los. Als het helpt, moeten de Afrikaanse leiders er maar een paar aanschaffen. Als het ritueel ze inspireert om andere hulpbronnen dan olie aan te spreken, zoals de warmte van de zon en het menselijke vernuft, dan komt het continent er wel. Het Nederlands bedrijfsleven wil en kan hopelijk haar steentje bijdragen want die drie D’s zijn natuurlijk op het lijf geschreven.