‘We verliezen onze autonomie’

“Mijn thema is de menselijke waardigheid. Die komt namelijk steeds meer onder druk te staan door de snel toenemende technologie en digitalisering. Sluipenderwijs worden we “ontmenselijkt”, en meer en meer gereduceerd tot data. Dat is niet onschuldig of waardevrij, want hiermee worden we beoordeeld, zonder dat we dat weten, en we hebben geen idee op grond waarvan, of waarmee dit gebeurt.

Die waardigheid betekent ook de erkenning dat we ondoorgrondelijk zijn, voor onszelf en voor anderen. Het is een leugen dat iemand die emoties en beperkingen laat zien, transparant is en daardoor meer begrip krijgt. Onze menswaardigheid bestaat omdat we ondoorgrondelijke, mysterieuze wezens zijn.

Tech-bedrijven verkondigen dat ze met verzamelde data en algoritmen weten waar iemands verlangen naar uitgaat. Vergeet het. De mens is veel gelaagder. Juist doordat de overheid geloofde dat datasporen en algoritmen gedrag voorspellen, kon de toeslagenaffaire ontstaan. Nog los van het feit dat conclusies op grond van data en algoritmes vaak de plank misslaan, houdt de menselijke waardigheid ook in dat we altijd kunnen veranderen, onverwachte stappen mogen zetten, ons leven kunnen beteren of verslechteren.

Zodra je mensen vastpint op gedrag in hun verleden zet je ze klem en kunnen ze niet opnieuw beginnen. Dat druist in tegen het mens-zijn, tegen onze autonomie. Er staat veel meer op het spel dan het feit dat bedrijven, of overheden dingen van ons weten. Het grijpt direct in op onze bewegings- en handelingsvrijheid.

Simone Weil (Frans-joodse filosofe en mystica, red.) noemde aandacht de puurste vorm van gulheid. Dat vind ik een mooie omschrijving. Wie aandachtvol bij zijn omgeving is, moet zichzelf even terugtrekken en gul zijn in het observeren van, of luisteren naar iemand. Die gulheid wordt nu de schermpjes ingetrokken. Hierdoor valt dit ons in het dagelijkse leven steeds zwaarder, wat gevolgen heeft voor ons inlevingsvermogen.

Mijn volgende boek gaat over de vraag hoe de samenleving leefbaar te houden. Het begrip tact speelt een grote rol, de juiste afstand kunnen innemen, kunnen inschatten of je dichterbij kunt komen of juist distantie nodig is. Want ondanks alle individualisering zijn we door sociale media ook te dicht bij elkaar gekomen, waardoor de samenleving claustrofobische trekken heeft. Dus voor afstand en nabijheid een juiste maat vinden, daar gaat mijn boek over.”