De Economie van de hoop

We moeten, schrijven Balkenende en Buijs, Europese sleutelwaarden herontdekken, een coherente blik op verantwoordelijk kapitalisme ontwikkelen (in tegenstelling tot het Chinese staats- en het Amerikaanse ‘big business’-kapitalisme), evenals een nieuw bewustzijn als wereldspeler die opkomt voor het algemeen belang. Jan Peter Balkenende erkent dat recente ontwikkelingen, zoals Brexit en opkomend populisme, voor onzekerheid zorgen. “Heb oog voor de gevoelens van onzekerheid, maar de kernvraag is: wat zijn de oplossingen en bijbehorende visies en strategieën?”

Om dat beter te kunnen duiden vertelt Jan Peter iets over de totstandkoming van het boek. “Enkele jaren geleden viel Govert en mij al het ontstaan van allerlei nieuwe economische inzichten op. Tijdens het Wereld Economisch Forum sprak men over het stakeholder-kapitalisme. Dus niet alleen rechten voor aandeelhouders, maar een bredere oriëntatie op de lange termijn, die resulteert in een economie voor werknemers, klanten, aandeelhouders én de maatschappij. Bovendien beseften we dat we moeten werken aan een veel betere balans tussen economie, sociale en ecologische ontwikkeling.”

Er is sprake van beweging in het denken over de economie. “Wanneer je praat over economische ontwikkeling – ook in ons land – kun je niet voorbijgaan aan de Europese context.” In het boek komt de geschiedenis van de Europese integratie dan ook uitgebreid aan bod. “Je moet weten wat er is gebeurd. Na een hele tijd crisesmanagement moeten we er nu het beste van maken. Een Nexit, Frexit of Dexit na Brexit is onzin en totaal ondenkbaar. Doorgaan met crisesmanagement en compromissen sluiten geeft niet de dynamiek die je wel voelt in Shenzhen of Silicon Valley.”

Een nieuw verhaal

“Eén alternatief scenario, een nieuw narratief voor Europa resteert. Europa zou allereerst nadrukkelijk aansluiting moeten zoeken bij de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties. Ten tweede moeten we Europese resultaten laten zien, zoals onder anderen door Herman Van Rompuy is aangegeven. Ten derde: werk aan hervormingen, snellere besluitvorming en meer efficiëntie. Een vierde punt onderstreept het belang van cruciale sleutelwaarden. Tegen Govert zei ik enkele jaren geleden al: ‘Een verdiepingsslag is nodig in het denken van Europa’. In het boek schrijven we dat Europa een geschiedenis heeft met duistere bladzijden vol oorlogen, kolonialisme, imperialisme en grote tegenstellingen, maar tegelijk het continent is van vrijheid, de opkomst van democratie, mensenrechten, cultuur, wetenschap. Onze boodschap: Gebruik die goede bladzijden uit de Europese geschiedenis als een inspiratiebron om te kijken naar de toekomst van Europa.”

Jan Peter en Govert hebben vooral gekeken naar de zevenjarige periode 2015-2022. “2015 was een bijzonder hoopvol jaar door de komst van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen en de behoorlijk succesvolle klimaattop in Parijs. Dat jaar werd ook de encycliek geschreven waarin de paus de aarde ziet als ons gemeenschappelijk huis. Daarna volgden echter corona, de ellende in Oekraïne en groeiende geopolitieke spanningen. Dat vroeg om een soort geïntegreerde visie en het in samenhang zetten van zaken. Dat is de achtergrond waarom wij het boek gingen schrijven.” Samenvattend: “Er is sprake van een driehoek, waarin je oog moet hebben voor de rol van de burger in samenhang met de geopolitiek. In het hart spreken we dan over ‘key values’. Een tweede punt is dat echt vernieuwingen op het gebied van denken, idealen, ideeën, instituties en indicatoren nodig zijn. Ten derde: als we de kant van een duurzame, inclusieve, innovatieve markteconomie willen uitgaan kun je dat niet afschuiven op de markt of de staat. Wanneer je voor een economie bent die perspectief biedt zijn alle actoren nodig. De overheid moet actief zijn en specifieke taken uitvoeren en de marktsector moet de maatschappelijke vraagstukken weten op te pakken.”

Een verdiepingsslag is nodig in het denken van Europa

Beide schrijvers gaan uit van kenniscentra zoals universiteiten die maatschappelijk relevant bezig zijn, maar in het kader van de duurzame maatschappij ook met vernieuwende ideeën komen. De media moeten oog hebben voor kunstenaars, architecten en andere creatieve denkers. “In een humanere economie is iedereen nodig. Daarom begint het boek met de SDG’s, de ‘Sustainable Development Goals’ (Duurzame Ontwikkelingsdoelen).

Europese eenheid

“Europa verkeert bijna in een existentiële fase. Als Europa zich wil positioneren in de mondiale samenleving is het goed te weten wat de kracht en het perspectief van Europese samenwerking is. Daarvoor is meer eenheid nodig. We zullen de verschillen tussen Noord- en Zuid-Europa moeten overwinnen om perspectief te kunnen bieden op de lange termijn.” Even later zegt hij: “Wij nemen afstand van het Angelsaksisch denken, waarin grootmachten in de economie alles voor het zeggen hebben. Big Tech, Big Pharma, Big Finance. We zien niets in staatskapitalisme. Europa zal een eigen model moeten ontwikkelen, dat actueel is en mensen hoop kan bieden. Het is ook niet voor niets dat wij aan het eind van het boek praten over de economie van de hoop. Op basis van onze analyse komen we tot een overzichtelijke opsomming van aanbevelingen om een antwoord te geven op de vraag wat voor soort economie we in Europa willen.”

Bron: ACADEMY Magazine 2024