dr. ir. Pablo van der Lugt

De bouw is verantwoordelijk voor bijna de helft van de wereldwijde CO2 uitstoot en ongeveer één derde daarvan is op het conto te schrijven van de productie van traditionele fossiele bouwmaterialen als staal, beton en aluminium. Daarmee dragen deze materialen sterk mee aan opwarming van de aarde en klimaatverandering.

Door laatste ontwikkelingen op het gebied van massieve, grootschalige houtbouw en andere biobased productinnovaties kunnen veel van deze vervuilende materialen één op één vervangen worden door hernieuwbare alternatieven. Deze slaan niet alleen CO2 op, ze groeien in no-time terug in de Europese bossen, en zorgen ook nog eens voor een veel beter binnenklimaat en zien er geweldige uit in hedendaagse architectuur. Randvoorwaarde hierbij is duurzaam bosbeheer (FSC / PEFC), laat dit nou net perfect op orde zijn in de Europese bossen. De transitie naar een biobased bouweconomie is in volle gang!

Bouwen in hout? Dat is toch brandgevaarlijk? Dan gaan al onze bossen toch eraan? En die huizen rotten binnen de kortste keren weg? Zo maar een paar van de fabels die er rondom houtbouw leven, en zo zijn er nog veel meer.
Wat het zijn toch echt fabels; door laatste technieken en productiemethodes toe te passen kunnen houten gebouwen qua technische prestaties makkelijk wedijveren met traditionele materialen, zonder de navenante milieuschade.
Pablo van der Lugt schreef hier een boek over in het Nederlands “Houtbouw mythes ontkracht”.

Ongeveer de helft van de grondstoffen wereldwijd wordt in de bouw gebruikt. Toch wordt maar een zeer klein gedeelte van de materialen gerecycled in de bouw- en vastgoedsector. Zo worden wereldwijd maar 7% van onze grondstoffen hergebruikt. In Nederland zijn we vooral wereldkampioen downcyclen, waarbij met name het grote aandeel beton dat onder de snelweg wordt gestort, opvalt. Dat moet snel beter aangezien de commercieel winbare reserves van met name metalen en plastics binnen deze eeuw als op zullen raken!

Er zijn verschillende circulariteit strategieën om materiaalgebruik in de bouw te vermijden, efficiënter te maken, of zodanig in te richten dat materialen, hoogwaardig hergebruikt kunnen worden. Hier is ook een belangrijke rol weg gelegd voor designers en architecten om demontabel of losmaakbaar te ontwerpen (“design for dissassembly”). Hierbij liggen er enorme kansen in de noodzakelijke duurzame transitie naar een biobased economy voor snelgroeiende, hernieuwbare materialen mits deze zodanig worden “ge-engineered” dat deze qua prestatie kunnen wedijveren met traditionele materialen.

Verschillende inspirerende praktijkvoorbeelden en cases worden behandeld in deze lezing welke laten zien dat een daadwerkelijk circulaire bouw echt tot de mogelijkheden behoord, en nog mooi is ook!

Door in de bouw te sturen op CO2 budgetten (hoeveel CO2 mogen we nog uitstoten om binnen het gestelde budget van het Parijs akkoord te blijven), kan er veel beter gemonitord worden of klimaatdoelstellingen worden behaald. Door “Paris proof” te ontwikkelen, dat wil zeggen met als doel een klimaatneutraal Europa in 2050, kunnen klimaatdoelstellingen behaald worden en kan tegelijkertijd in de woningnood worden voorzien. Circulair en energie-positief bouwen zijn hierbij cruciale elementen.

Doordat houten en biobased gebouwen CO2 opslaan, en zeer goed demontabel te ontwerpen zijn, kunnen deze worden gezien als zogenaamde ‘koolstofbanken’ of ‘CO2 kluizen’ en kan er in potentie zelfs CO2 neutraal of CO2 negatief gebouwd worden. Grootschalige houtbouw past daarmee heel goed in een Paris proof bouwpraktijk. Randvoorwaarde hierbij is duurzaam bosbeheer (FSC / PEFC), gelukkig komt meer dan 95% van het in Nederland gebruikte hout met dit keurmerk en dragen het toenemende areaal aan duurzaam beheerd bos in Europa juist bij aan nog meer CO2 vastlegging.

De ontwikkelingen in grootschalige houtbouw volgen elkaar in rap tempo op, waarbij steeds hoger, groter en efficiënter gebouwd kan worden met de laatste generatie massiefhout producten, zoals CLT, LVL en glulam, ook wel “mass timber” genoemd.

Door grootschalige prefabricatie in speciaal ingerichte, geautomatiseerde fabrieken, kan er veel sneller en schoner gebouwd worden; de bouwplaats verandert van een gehorige bouwput in een schone, stikstofvrije assemblageplaats waar elementen in no-time in elkaar worden gezet tot hoogwaardige gebouwen tot meer dan 80 meter hoog! Door de snelle bouw en het kleine aantal arbeiders op de bouwplaats wordt de business case van prefab houtbouw ook steeds interessanter voor ontwikkelaars, beleggers en andere partijen in de vastgoedsector. In de Metropoolregio Amsterdam (MRA) is zelfs afgesproken om per 2025, maar liefst 20% in hout te gaan bouwen, dit was tot voor kort maar een paar procent.

Daarnaast zijn er vele biobased productinnovaties in opkomst, zoals plaatmateriaal van zeealg, isolatie van vlasvezels verbouwd op Nederlandse akkers, rotvrije kozijnen van het super snelgroeiende Radiata Pine behandeld met azijn, bamboe terras- en geveldelen en schimmels die als highend bio-coating kunnen worden gebruikt.

The future is biobased!

De meeste mensen kennen bamboe als een laagwaardige, exotische plant waar koloniale meubels van worden gemaakt en dienstdoet als pandavoer. Niets is minder waar! Bamboe is een zeer veelzijdig gewas; een reuzengras (1642 soorten!) welke razendsnel groeit (en dus CO2 opneemt) en waarvan duizenden toepassingen te maken zijn. Van textiel tot lamp filamenten, van papier tot meubilair, van voedsel tot bouwmateriaal.

Met name reuzenbamboe (stammen tot 30 meter hoog) is bij industriële verwerking geschikt voor de productie van hoogwaardige bouwmaterialen zoals gevelbekleding, vloeren of terrassen – en kan daarmee fossiele alternatieven verdringen en sterk bijdragen aan duurzaamheid en circulariteit.

Bamboe groeit over de hele wereld, maar de laatste jaren wordt er grootschalig bamboe aangeplant in Europa, ook in Nederland, om de transitie naar een circulaire economie en biobased economy te versnellen. Pablo van der Lugt schreef over de laatste ontwikkelingen in bamboe een zeer goed ontvangen boek, Booming Bamboo, waarvan de tweede editie verschijnt in 2024.

Aangezien we meer dan 90% van onze tijd binnenshuis doorbrengen, is het niet meer dan normaal dat gezondheid en welzijn een steeds belangrijkere rol speelt bij het ontwerp en inrichting van onze gebouwen. Waar het in het verleden op dit gebied vooral ging om ‘minder slecht’ doen, door toepassing van materialen met lage indoor emissies (VOCs), gaat het de laatste jaren veel meer om ‘het beter’ doen, en wordt ‘biophilic design’ steeds belangrijker.

In deze populaire ontwerpfilosofie gaat men ervan uit dat de mens – nog vanuit de tijd van de voorouders op de prairie – behoefte heeft aan verbinding met de natuur, door daglicht, door toepassing planten, uitzicht en door zichtbare toepassing van de juiste, vaak natuurlijke, materialen.

Veel recent onderzoek laat zien dat mensen die wonen, werken of verblijven in een gebouw dat volgens de biophilic design principes is ontworpen, beter presteren, minder stress ervaren en sneller herstellen (gezondheidscentra). Laatste onderzoeksresultaten laten zien dat hierbij het zichtbare gebruik van hout en andere natuurlijke materialen een belangrijke rol speelt.

Misschien ben u al overtuigd van de vele milieu- en circulariteit voordelen van biobased bouwen. Maar los van dit alles is het ook nog eens adembenemend mooi. Heel veel eindgebruikers waarderen de esthetische kwaliteiten van biobased gebouwen. Door innovaties op het gebied van robotisering en parametrisch ontwerpen zijn uitzonderlijke architectonische hoogstandjes mogelijk in hout.

Dus indien u vooral geïnspireerd te worden door de meest prachtige en innovatieve hout- en bamboeprojecten wereldwijd, dan is deze bloemlezing de beste keuze.
Van met houtvezels en biopolymeer 3D geprinte huizen, tot sprookjesachtige bamboe sculptuur-achtige villa’s in Bali, drijvende biobased kantoorgebouwen, houten wolkenkrabbers, en met parametric design software ontworpen 4D domes, zult u uw ogen uitkijken in deze inspiratiesessie met vele award-winning cases wereldwijd.

Door de stikstofproblematiek is pijnlijk duidelijk geworden dat onze landbouw- en veeteeltsector te veel is gestoeld op een lineair model en uiteindelijk niet meer volhoudbaar is. Door in te zetten op biobased gewassen in plaats van intensieve veeteelt krijgen boeren een nieuw verdienmodel, waarbij hoogwaardige biobased bouw- en isolatiematerialen kunnen worden geproduceerd op eigen grond, “van land tot pand”.

De Nederlandse overheid heeft hier recent grootschalig op ingezet middels het meerjaren programma “Building Balance”. Hierbij zal 200 miljoen EUR worden geïnvesteerd om deze benodigde transitie vorm te geven. Hiermee zal het mogelijk zijn om stikstofarm en mogelijk zelfs emissieloos te bouwen. Los van de teelt van vezelgewassen, kan in deze duurzame transitie ook de Nederlandse bosbouw sector kan hierbij een rol spelen, door de productie van Hollands Hout, geschikt voor de bouw.