Rituelen

“Een half jaar geleden was nog alles anders, vol vertrouwen stapte ik elke ruimte binnen, stak mijn hand uit en riep onmiddellijk mijn naam. Zelden werd die hand geweigerd en het was altijd de start van een gesprek. En nu sta ik te draaien als een puber die een meisje wil vragen voor verkering, kort samengevat doodongelukkig.

Het kunnen vertrouwen op een simpel ritueel, dat breed geaccepteerd is, geeft een eerste basis om deze complexe situaties, vaak omgeven met sociale angst te overleven. En ja ik weet het: je voorstellen aan een wildvreemde is geen levensbedreigende situatie. Maar biologisch vindt de meerderheid van de mensen het nog steeds eng om een groep wildvreemden te begroeten en in oertijden was die angst ook best legitiem. En daarom is het zo heerlijk om op routinematige rituelen te vertrouwen.

Maar opeens is het schudden van handen een taboe, met ellebogen of voeten tikken of gewoon de hand in de lucht steken wordt krampachtig een nieuw ritueel gezocht, maar het vertrouwen dat die handdruk geeft is nog steeds niet terug.

Als gedragsbioloog observeer ik rituelen. Ze zijn vaak duidelijk zichtbaar en bestaan uit herkenbare patronen die makkelijk in mijn notitieboekje kunnen worden vastgelegd. En niet alleen mensen ook apen kennen rituele patronen: bij begroetingen, machtsbepaling, conflictmanagement en het creëren van eenheid en vertrouwen binnen de groep. Wij mensen zijn niet anders rituelen zijn overal en noodzakelijk, ze maken ons leven overzichtelijk.

Vlak voor de uitbraak van de coronacrisis bestudeerde ik in Liberia jonge chimpansees. In beslag genomen uit de illegale handel, nooit hebben ze onderdeel uitgemaakt van een normale groep met volwassen chimpansees. Hun gedrag is of genetisch bepaald of geleerd van andere jonge chimpansees. En opvallend was hun eerste begroeting naar mij: handen in mijn mond stoppend, het is het normale begroetingsritueel van een chimpansee om te testen of ze de ander kunnen vertrouwen. Mogelijk kunnen rituelen ook aangeboren zijn en is het niet altijd imitatiegedrag.

Als rituelen zo diep in onze oer-systemen verankerd kunnen zijn, moeten we misschien ook wat vaker nadenken hoe belangrijk ze kunnen zijn: om effectief samen te werken in een organisatie, vertrouwen te krijgen binnen een team of bijvoorbeeld om een relatie op te bouwen met een klant.

Misschien tijd voor iets meer rituelen dan procedures om niet als een nerveuze puber door het leven te hoeven gaan.”

Bron: ACADEMY Magazine 2020-2021