‘De meeste veranderingen mislukken al aan het begin’

Veranderen is moeilijk, maar vaak essentieel om te groeien in ons werk of privéleven. Goede voornemens alleen zijn nooit genoeg. We moeten ons eigen gedrag – en soms ook dat van andere mensen – veranderen. Topspreker en gedragswetenschapper Ben Tiggelaar beschrijft in zijn boek ‘De Ladder’ wat daar bij komt kijken. Op een toegankelijke, enthousiasmerende manier. Hij gebruikt daarvoor een eenvoudig model, een ladder met drie treden: doel, gedrag en support. De behoefte aan dit soort kennis is groot, merkt Ben. “Ook bij belangrijke veranderingen vallen de meeste mensen al terug, voordat ze zijn begonnen.”

“Boeken over veranderen zijn er genoeg. Met complexe schema’s, diagrammen en soms wel twaalf stappen om het doel te bereiken. Ik geloof echter dat een simpele aanpak doeltreffender is en beter werkt. Een model dat mensen niet begrijpen en niet onthouden, zullen ze ook niet gebruiken.” ‘De Ladder’ van Ben Tiggelaar is een eenvoudig model met slechts drie treden: doel, gedrag en support. Je moet een doel stellen, concreet gedrag formuleren en dat vervolgens ondersteunen. Eenvoudig, maar wel gebaseerd op actuele inzichten binnen de gedragspsychologie. Ben haalt zijn inzichten uit de wetenschap en test ze daarna in de praktijk. “‘De Ladder’ is de uitkomst van twintig jaar sleutelen aan mezelf. Daarnaast heb ik de inzichten en technieken in mijn nieuwe boek jarenlang uitgeprobeerd in colleges en workshops. Om te zien of de mensen mijn verhaal begrijpen.”

Een van Bens inzichten is dat de eerste stap in veranderingen zo eenvoudig mogelijk moet zijn. “Dat blijkt uit onderzoek en ik herken het ook zelf. Je ziet vaak op tegen die eerste stap. Dat geldt ook voor mij, bijvoorbeeld als ik een nieuw boek wil schrijven. De opdracht die ik mezelf geef is dan dat ik één pagina moet schrijven, niet meer. En vaak volgen dan de tweede, derde en zelfs vierde bladzijde vanzelf. Omdat de druk eraf is en die eerste stap gemakkelijk is, begin je. Dat is winst. Eigenlijk geldt: een eerste stap in een verandering moet zo eenvoudig zijn, dat iedereen denkt dat het wel héél makkelijk is. Dan weet je dat het goed zit.” Ben wijst erop dat mensen die een zeer ambitieus, ‘hemelbestormend’ idee hebben, vaak uiteindelijk die eerste stap niet zetten. “Verreweg de meeste veranderingen mislukken al helemaal aan het begin. Omdat mensen niet eens uit de startblokken komen.”

Een eerste stap in een verandering moet zo eenvoudig zijn, dat iedereen denkt dat het wel héél makkelijk is.

De omgeving is cruciaal

Ben wijst er al jarenlang op dat ons dagelijkse gedrag heel sterk gestuurd wordt door de directe, waarneembare omgeving. Wat je op dit moment ziet en hoort – mensen om je heen, de ruimte waar je je bevindt, de informatie op het scherm van je computer of telefoon – heeft een grote invloed op wat je denkt, voelt en doet. Hij pleit er daarom voor dat mensen die iets willen veranderen aan hun gedrag éérst kijken of ze iets kunnen veranderen in die omgeving. “De vraag is: wat kun je aanpassen in je omgeving dat je gedragsverandering makkelijker maakt. Welke belemmeringen kun je weghalen en welke positieve prikkels kun je toevoegen? Dat is cruciaal. Vaak denken mensen dat veranderen primair draait om motivatie, maar dat is een misvatting.

Ik ben gefascineerd door het verhaal van Ignaz Semmelweis. Een Hongaarse arts, die zo’n 170 jaar geleden ontdekte dat je levens kunt redden als arts of verpleger, simpelweg door je handen goed te wassen. Elk ziekenhuis heeft nu een handenwas-protocol en je zou zeggen dat iedereen dit serieus neemt. Recent onderzoek laat echter zien dat het medisch personeel in Nederland zich in slechts twintig procent van de gevallen aan het eigen protocol houdt. Ze kennen de noodzaak, de motivatie is er zeker, maar onder meer drukte, afleiding en het slechte voorbeeld van collega’s werken ondermijnend. Daaruit blijkt hoe moeilijk het is menselijk gedrag te veranderen.” Schokkend. “De mensen willen het wel en kunnen het ook, alleen de omgeving biedt te weinig gelegenheid voor het juiste gedrag en te veel gelegenheid voor het verkeerde gedrag. In die werkomgeving moet je de oplossing zoeken. Wél je handen desinfecteren moet eigenlijk makkelijker zijn dan het overslaan ervan.”

Praktische tips voor gewone mensen

Maar liefst acht van Bens boeken stonden tot nu toe op nummer één in de management top 100. Enkele waren goed voor meer dan 100.000 verkochte exemplaren. Voor ‘De Ladder’ staat de teller nu na een paar maanden op 30.000. Ook goed voor een langdurige notering in de top 10 van Managementboek.nl, waarvan negen weken op één. Wat is er anders aan dit nieuwe boek? Ben: “De laatste jaren voel ik mij steeds meer journalist. Na mijn promotie als gedragswetenschapper had ik de neiging alles wat ik had geleerd in mijn lezingen en colleges te persen, maar dat etaleren van je kennis is natuurlijk niet per se nuttig voor lezers of publiek in een zaal. Mensen hebben vooral behoefte aan praktische handvatten. Ook mijn allereerste boek, eind jaren negentig, was heel dik. Zo’n 650 pagina’s! Speakers Academy® kreeg toen wel veel aanvragen voor lezingen van mij. Mensen wilden blijkbaar graag een korte samenvatting van dat dikke boek.”

Ik gebruik mijn studenten eigenlijk als proefkonijnen.

Ben vertelt dat dit proces in de loop der jaren is omgedraaid. “Wanneer ik nu lezingen geef of doceer, bijvoorbeeld voor internationale groepen managers aan de IE Business School in Madrid, probeer ik altijd buiten mijn gewone lesstof nieuwe dingen uit. Ik gebruik mijn studenten eigenlijk een beetje als proefkonijnen. Dat helpt mij om duidelijk te krijgen welke ideeën resoneren en waaraan mensen echt iets hebben. Technologie helpt daarbij. De laatste jaren werk ik tijdens lezingen én grote seminars geregeld met de app Mentimeter. Aan het einde van een lesblokje laat ik toehoorders of deelnemers even met elkaar praten over wat ze hebben opgestoken en wat ze relevant vinden. Via Mentimeter kunnen ze daarna, gewoon met hun telefoon, hun mening geven die dan live wordt geprojecteerd. Mensen vinden het leuk te zien wat de anderen vinden en ik leer wat zij écht belangrijk vinden.”

Samenvattend zegt Ben: “De grote uitdaging blijft telkens weer de slag te maken van wetenschap naar de ‘gewone’ luisteraars, managers of professionals. Mensen die het allemaal heel interessant en inspirerend vinden, maar er de volgende dag wel mee aan het werk moeten kunnen.”

Recht op een begrijpelijk verhaal

“Veel wetenschappers gruwen bij het idee dat je je ideeën simpel moet uitleggen aan een breed publiek. In mijn vakgebied gaat het juist om gewone veranderingen en gewone mensen. Wat is dan de maatschappelijke waarde als je dat op een onbegrijpelijke manier zou brengen? Mensen hebben recht op een begrijpelijk verhaal met een model dat iedereen kan snappen. Dan pas kun je het ook praktisch toepassen, is het nuttig en weet ik dat ik het ergens voor doe.” Dat laatste is belangrijk voor Ben. Naast zijn werk voor Speakers Academy® en het bedrijfsleven geeft hij geregeld pro deo-lezingen voor doelgroepen in de marge van de samenleving, zoals gedetineerden. “Het is heel spannend om te zien of je aan deze doelgroep iets kwijt kunt op het gebied van persoonlijk leiderschap, zelfsturing, iets van je leven maken. Maar ik heb al vaak gemerkt dat ook zij echt iets hebben aan de inzichten uit ‘De Ladder’ en ‘Dromen, Durven, Doen’.

Dat geldt bijvoorbeeld ook voor mensen met een verslaving. Dat is een doelgroep waarmee ik iets heb. Ik doe graag dingen voor organisaties als het Leger des Heils en De Hoop. Je merkt vaak dat zij alleen al de aandacht en het feit dat ze serieus worden genomen waarderen. En er is nog iets anders: als managers je verhaal niet begrijpen of waarderen blijven ze meestal netjes zitten. Het publiek in mijn pro deo-werk is daarentegen vaak een open boek. Je ziet aan hun lichaamstaal meteen of je hen bereikt. Ik zou het iedere spreker aanraden voor deze groepen te spreken. Dat is echt heel leerzaam en louterend.”

Of het nu gaat om gedetineerden of managers, om lager opgeleiden of hoger opgeleiden, voor alle mensen geldt dat ze van een spreker vooral graag iets praktisch willen horen. Kennis waar ze iets mee kunnen. “Ook als je gepromoveerd bent geldt: als je al tien keer hebt geprobeerd iets aan jezelf te veranderen of verbeteren en het lukt maar steeds niet… sta je net als ieder ander open voor gewoon, nuchter, praktisch advies. Dat is een belangrijke les om te leren als spreker. Natuurlijk bestaat een wereld waarin je als spreker of als schrijver kunt scoren door zoveel mogelijk academische kennis te etaleren. Maar ik richt me vooral op bedrijven waar mensen iets praktisch willen leren. Bedrijven waar mensen gewoon een stap vooruit willen zetten, waar managers zich afvragen waarom dat het zo moeizaam gaat, waar medewerkers zich vertwijfeld afvragen wat hun baas toch bedoelt met al dat gepraat over ‘zelfsturing’.”

Hoe we onszelf bedriegen

Bens boek ‘De Ladder’ is toepasbaar op allerlei soorten gedragsverandering. Thuis, in organisaties en op maatschappelijk niveau. Ben legt uit wat de fundamentele factoren zijn die ons gedrag sturen. En hij beschrijft, op basis van actueel onderzoek en eigen ervaring, welke praktische technieken helpen bij verandering. Ben: “Daarbij ben ik een groot voorstander van observatieonderzoek. Kijken en meten wat mensen écht doen. Dus niet met een enquêteformulier vragen wat mensen dénken dat ze hebben gedaan.

Vaak blijkt dat mensen denken dat ze iets veranderd hebben in hun gedrag, maar dat er in het echt niets te zien was. Die veranderingen bestaan alleen in hun hoofd. Ze zijn anders gaan denken. Maar klanten of collega’s merken er niets van. Dat kun je als een tegenvaller zien, maar het is ook wel grappig natuurlijk hoe we onszelf vaak bedriegen. Mensen hebben sowieso allerlei vertekeningen in hun waarneming en hun denken. Neem het fenomeen verliesaversie. Dat speelt een belangrijke rol in mijn boek. De hekel die we hebben aan pijn en verlies, is veel groter dan liefde die we voelen voor plezier en winst. Dat is een van de redenen dat veranderen zo moeilijk is. Het gaat niet om de verandering op zich, het gaat om het verlies dat we verwachten, om de dingen die we moeten opgeven om te kunnen veranderen.

Vakgenoten zouden misschien zeggen: ‘Dat weet toch iedereen’. Maar mijn ervaring leert dat de gemiddelde middenmanager of een net afgestudeerde bedrijfskundige wel veel weet van geldzaken, maar slechts weinig van menselijk gedrag. En de kennis die ze hebben, kunnen ze vaak niet vertalen naar praktisch handelen.”

De hekel die we hebben aan pijn en verlies, is veel groter dan liefde die we voelen voor plezier en winst.

Vooral voor leiders is dit soort kennis volgens Ben essentieel. “Leiderschap draait voor honderd procent om mensen, gedrag en verandering. Het gaat erom dat je mensen helpt en beïnvloedt om samen doelen te bereiken. Veel jonge mensen willen graag leider zijn, maar weten eigenlijk niet wat erbij komt kijken. Andere mensen echt effectief en positief beïnvloeden valt niet mee. Zeker niet als je graag wilt dat die beïnvloeding leidt tot duurzame veranderingen. Tot gedragsveranderingen die ook blijven als jij weer vertrokken bent. Essentieel daarbij is: liefde voor leren en experimenteren.

In de literatuur en ook in mijn eigen onderzoek zijn nauwelijks voorbeelden te vinden van veranderingen die in één keer slagen. Dat kan ook niet als het gaat over menselijke ontwikkeling. Ervaren ondernemers die weten dat vaak wel heel goed. Je begint als ondernemer met een plan, probeert van alles en kijkt tien jaar later terug en realiseert je dat het heel anders is gegaan dan aanvankelijk gepland. Zo werkt dat nu eenmaal met veranderingen en daar moet je de lol ook een beetje van inzien.”

Ben interviewt Barack

Ben doet veel inspiratie op door zijn gesprekken met anderen. Tijdens het seminar ‘Forward Thinking Leadership’, dat in het teken staat van vernieuwend leiderschap in een veranderende wereld, krijgt hij eind september 2018 de kans om een uur lang de Amerikaanse ex-president Barack Obama te interviewen voor een publiek van 3.500 mensen. “Het maakte veel indruk op mij met iemand te praten van deze statuur, die oprecht het beste voor heeft met de mensen om zich heen.

Obama werkt zijn hele leven al voor een hoger doel. Ook bij dit seminar zat hij er niet voor zichzelf. Veel mensen waren vooral geïnteresseerd in de vergoeding die hij kreeg als spreker. Maar wat zij zich niet realiseren is dat het grootste deel van de honoraria die hij krijgt, bestemd is voor de Obama Foundation die is opgericht om jonge mensen uit de westerse wereld en ontwikkelingslanden te trainen in leiderschap.

Obama hanteert een soort Robin Hood-model. Hij laat de rijken goed betalen voor zijn lezingen en besteedt een groot deel van de opbrengst aan degenen die het nodig hebben. Dat is niet pas sinds kort. Deze keuze kenmerkt zijn leven. Direct na zijn studie aan Columbia University ging hij als gemeenschapswerker in Chicago aan de slag. In verhouding tot zijn studiegenoten verdiende hij een hongerloontje: 20.000 dollar per jaar. Als iemand die briljant is, die met hoge cijfers afstudeert aan een prestigieuze universiteit, al op jonge leeftijd zo’n keuze maakt, dan weet je dat zijn hart op de goede plek zit.”

De uitvoerige studie van Obama’s leven en de persoonlijke samenwerking met hem tijdens ‘Forward Thinking Leadership’, hebben Ben veel gebracht. “Zijn gewoonheid, menselijkheid en compassie hebben eerlijk gezegd veel indruk op mij gemaakt. Net als de missie waar hij nu voor gaat: jonge mensen trainen in leiderschap en hen zo goed mogelijk voorbereiden op de problemen die ze tegen zullen komen. In de maatschappij, in hun werk, in hun persoonlijke leven. Dat spreekt ook mij enorm aan. Gaaf als je dáár iets aan kunt bijdragen.”

Tekst: Jacques Geluk