Wetenschap als detectivewerk

Pedro de Bruyckere: “Een van de eerste onderwijsmythes die ik ooit onderzocht, was de leerpiramide die stelt dat als iemand je iets vertelt je vijf procent onthoudt, maar dat je 90% onthoudt als je het zelf aan iemand uitlegt. Geen goede reclame voor lezingen, bedenk ik nu. Hoe onderzoek je zo’n claim. Meestal is het begin vrij makkelijk. Als er bronnen vermeld worden, ga je die opzoeken en lezen.

Probleem bij de leerpiramide was dat ontzettend veel verschillende auteurs als referentie gebruikt werden. Chi en collega’s, Glasser, Glaser, Dale, Bale,… Je bent al een tijdje zoet met dit allemaal op te zoeken en wat blijkt: enkel Dale is een beetje een correcte naam. Edgar Dale beschreef namelijk een dergelijke vorm in 1946 in zijn theorie over multimediaal leren, maar… de percentages ontbraken. Waarom?

Het was een theorie, geen onderzoek. De zoektocht naar die percentages hadden andere mensen al gedaan, men kwam uit bij een HR-manager van een Texaanse oliemaatschappij. Maar waar haalde hij de cijfers? Na verschillende contacten in de VS die ook op zoek gingen, ontelbare bronnen en doodlopende straten… bleek de HR-manager de cijfers wellicht bij een luitenant van het Amerikaanse leger te hebben gevonden. Ondertussen weten we dat ze wellicht nog ouder zijn en compleet verzonnen.

Een van de eerste onderwijsmythes die ik ooit onderzocht, was de leerpiramide die stelt dat als iemand je iets vertelt je vijf procent onthoudt, maar dat je 90% onthoudt als je het aan iemand uitlegt

Ik vatte net vier weken van mijn leven samen… Een andere ‘fact-check’ die in ons tweede mytheboek opduikt heeft me behoorlijk wat geld gekost. Het gaat over de claim dat 65% van de jobs die onze kinderen gaan doen, nu nog niet bestaan. Dit cijfer is bekend geraakt door een rapport van het World Economic Forum. In dat rapport staat een bron van de Amerikaanse overheid, maar driemaal raden wat er niet in dat rapport staat? In dit geval hebben we opvallend veel dode sporen moeten checken.

Dit waren dan vaak boeken of hoofdstukken in boeken die we via bibliotheken of tweedehandszaken moesten opsporen omdat ernaar verwezen werd als mogelijke bron. Om dan te ontdekken… dat het er niet in stond. Oh ja, de oudste effectieve bron die we vonden die iets in deze zin stelde, dateert uit 1957. Dat geeft het voordeel dat we kunnen checken of die uitspraak toen bleek te kloppen. Nee. En wellicht nu nog steeds niet, al is het eigenlijke onderzoek behoorlijk schaars.

Maslows behoeftenpiramide

Een van de moeilijkste zoektochten was de behoeftenpiramide van Maslow. Waarom? Wel, in het werk van Maslow komt deze bekende driehoek niet voor. Dit is makkelijk vast te stellen. Maar de Amerikaanse uitgever wou omwille van de rechten op de afbeelding dat we ook uitzochten wie de afbeelding dan wel bedacht had. We beten er zelf onze tanden op stuk, maar weten dankzij het werk van Todd Bridgeman en Stephen Cummings dat er eerst een ladder was die tot begin jaren tachtig populair was als beeld en vervolgens de piramidevorm populair werd, een vorm die wellicht in de jaren zestig is ontstaan. Oh ja, en die dus fout is.

Na het detectivewerk voor onze twee mytheboeken waren we toe aan iets nieuws. We wilden weg van de ontmaskeringen die onze lezers of luisteraars achterlieten met het idee dat alles wat ze weten fout is. Daarom hebben Casper Hulshof en ikzelf, samen met Liese Missine de voorbije vier jaar proberen uit te zoeken wat wel klopt van wat er geclaimd wordt over psychologie en dat bruikbaar is voor iedereen die met kinderen en jongeren werkt.

Het leuke is dat we van sommige zaken nu weten dat ze wel degelijk nog steeds ondersteund worden door onderzoek, denk bijvoorbeeld aan wat Erickson beschreef over de zoektocht naar identiteit tijdens de adolescentie. Ook al is er steeds wel nuancering en aanvulling op de klassieke theorieën die blijven staan. Tegelijk zijn er ook veel zaken die sneuvelen. Het is dus ‘bye’ Freud, ‘bye’ Jung, ‘bye’ Piaget (op een detail van zijn theorie na). Zullen we ons hiermee populair maken? Ik vermoed van niet.

Maar het was terug heerlijk én uitputtend detectivewerk. En nu, gooien we onze hoed op de kapstok? Gaan we met onze twee benen op ons bureau nadenken over hoe fijn de zoektocht was? Ik vrees het niet. Ondertussen zijn er lezingen gepland in Londen, de VS, Italië,… en ligt een stapel nieuwe dossiers voor ons om uit te pluizen. Binnen drie à vier jaar mag je iets nieuws verwachten…”

Bron: ACADEMY Magazine 2021-2022