Verschuivende panelen

Inmiddels bombardeert de NAVO doelen in Libië, is een vluchtelingenstroom op gang gekomen en schiet de olieprijs omhoog. Ook had niemand gedacht dat een aardbeving en een nucleaire ramp in Japan zoveel in beweging zouden brengen. Kernenergie staat ook in Europa weer hoog op de agenda en de discussie over alternatieve energiebronnen is in een stroomversnelling gekomen. Welke antwoorden zijn op deze ontwikkelingen nodig om onze veiligheid en welvaart te kunnen garanderen? Het is een vraag die niet alleen in dit artikel centraal staat, maar ook aan de orde kwam tijdens het World Foresight Forum 2011. In Den Haag confereerden van 13 tot en met 15 april internationale experts, de top uit het bedrijfsleven en politici over de uitdaging om veiligheid en welvaart voor toekomstige generaties te waarborgen.

De waarde van voorspellingen

Zonder naar Nostradamus te hoeven verwijzen is duidelijk dat we in algemene zin weinig waarde kunnen hechten aan voorspellingen. Dat het desondanks zinvol kan zijn om op grond van verkenningen een beeld op te bouwen van onze toekomst, zullen velen echter onderschrijven. In dat kader voert het Den Haag Centrum voor Strategische Studies al langere tijd onderzoek uit naar game changers; trends die de wereld veranderen en centraal stonden tijdens het World Foresight Forum. Echte game changers zijn de opkomst van Azië, klimaatverandering, grondstoffenschaarste en demografie. De verwevenheid van deze onderwerpen is nieuw en de antwoorden zijn vooralsnog onduidelijk. Hoe uiteenlopend deze onderwerpen ook zijn, ze hebben met elkaar gemeen dat zij een uitdaging voor onze welvaart en veiligheid vormen. In het onderzoek wordt met name gekeken naar reeds aanwezige of verwachte toekomstige verstoringen. Soms wordt gewerkt met scenario’s, maar altijd onder voorbehoud dat deze geen eigen leven mogen gaan leiden. Scenario’s zijn geen plannen die je kunt gaan uitvoeren. Onder de titel Future Nature of Conflict [1] verschijnt bijvoorbeeld een overzicht van de meest recente inzichten in de ontwikkeling van conflicten. Meer dan 250 studies van over de hele wereld aangevuld met eigen onderzoek hebben hiervoor als bron gediend. Bij andere studies lijkt het niet evident dat (on)veiligheid centraal staat, zoals bij het onderzoek naar zeldzame aardmetalen [2].

Toch blijkt telkens opnieuw dat schaarste steevast een bron van conflicten is en dat de welvaart waaraan we zo gewend zijn geraakt daardoor onder druk komt te staan. In geen van de studies worden voorspellingen in de letterlijke zin gedaan, maar wel worden trends weergegeven. Vanuit deze trends is in veel gevallen een uitspraak mogelijk over specifieke ontwikkelingen. Zo word 95 procent van de zeldzame aardmetalen, die essentieel zijn voor hightech toepassingen voor schone energie, gedolven in China. China heeft exportrestricties afgekondigd waardoor de rest van de wereld minder makkelijk schone energie kan ontwikkelen. Daarom bemoeilijkt de Chinese exportrestrictie de westerse inspanningen om klimaatverandering tegen te gaan, of het westen moet volop en succesvol inzetten op het vinden van vervangers van deze cruciale elementen.

De samenhang der dingen

Bij onderzoek naar de instabiele situatie op de financiële markten blijkt al snel dat met uitsluitend financiële parameters geen echte voorspelling is te doen over de ontwikkeling in deze sector. Juist trends die op het eerste oog niet direct aan de financiële sector gekoppeld zijn, zoals de opkomst van China, blijken bij nadere beschouwing van essentieel belang. Datzelfde geldt bij onderzoek naar klimaatontwikkeling: als het een strijd wordt tussen voor- en tegenstanders van de gedachte dat opwarming van de aarde door menselijk handelen wordt beïnvloed, verdwijnt het echte belang van het onderzoeken van de gevolgen en tegenmaatregelen vaak volledig uit beeld. Daarom een stevig pleidooi voor het beschouwen van dergelijke onderwerpen in een zo breed mogelijke context. Vaak zullen schaarste, de financiële sector, demografische ontwikkelingen, klimaatveranderingen en conflicten als separate en op zichzelf al heel complexe onderwerpen worden beschouwd. Maar juist deze onderwerpen moeten met elkaar in verband worden gebracht en in samenhang worden beschouwd. Vanuit deze samenhang ontstaat pas een breder en dieper inzicht en worden onorthodoxe oplossingen zichtbaar.

Zo is het niet toevallig dat in de sterk opkomende economieën China, India en Brazilië de samenhang tussen bijvoorbeeld schaarste en klimaatverandering zo zichtbaar is. Van overheidswege wordt in Brazilië al langere tijd gericht gewerkt aan alternatieve brandstof (alcohol) en in China aan de introductie van steeds meer elektrische auto’s. Enerzijds vanwege de afnemende hoeveelheden en steeds kostbaarder wordende fossiele brandstoffen en anderzijds om te komen tot veel lagere CO2-emissies. Zo gaan schaarste en het tegengaan van klimaatverandering hand in hand. Dat dit telkens nieuwe vragen met zich meebrengt op bijvoorbeeld het gebied van grondstoffen voor de batterijen in die nieuwe elektrische auto’s wordt soms al te makkelijk vergeten. Juist door deze onderwerpen in samenhang te beschouwen ontstaan inzicht en oplossingen die veiligheid en welvaart mogelijk maken.

Ook bij de opstand tegen het zittende regime in Egypte is veelvuldig van de sociale media gebruik gemaakt, vooral van Twitter en Facebook.

De verschuivende verhoudingen in economisch opzicht brengen vaak een stijgende welvaart met zich mee. Dat heeft bijvoorbeeld gevolgen voor de mate waarin de inwoners van landen als China en India over moderne informatietechnologie kunnen beschikken. Mede daardoor ontstaat bij grote groepen in de bevolking de mogelijkheid om heel snel met elkaar ideeën uit te kunnen wisselen. Zo heeft het afgelopen jaar het Chinese microbloggen een grote vlucht genomen. Daarmee kunnen de beperkingen, die de overheid aan de sociale media stelt, vermeden worden. Inmiddels zijn er circa 125 miljoen gebruikers, worden bijna 1 miljoen blogs per uur gestart en neemt de invloed van berichten via dit medium op de publieke opinie dagelijks verder toe [3].

Noord-Afrika en Midden-Oosten

Ook bij de opstand tegen het zittende regime in Egypte is veelvuldig van de sociale media gebruik gemaakt, vooral van Twitter en Facebook. Hoewel de regering er in eerste instantie van alles aan gedaan heeft om de toegang te blokkeren, bleek het toch een uitstekend hulpmiddel om mensen te mobiliseren en uiteindelijk president Moebarak te verdrijven. Ook in Egypte speelde schaarste een rol, maar op een andere manier: stijgende voedselprijzen waren naast slecht bestuur en de gevreesde veiligheidsdiensten de voornaamste aanleiding voor de omvangrijke protesten. Het protest verspreidde zich in hoog tempo. Maar de uitkomst is volledig onduidelijk. Al heeft (een deel van) de bevolking nu kennelijk haar zin gekregen, van een stabiele en veilige situatie is bepaald nog geen sprake.

Japan

De aardbeving en de daarop volgende tsunami hebben een verwoestend effect gehad op de Japanse samenleving. Dat daarbij door een serie opeenvolgende gebeurtenissen een zo ernstige ramp kon ontstaan rondom een aantal kernreactoren, had niemand voorzien. Japan is voor zijn groeiende energievoorziening sterk afhankelijk van nucleaire installaties. Mede daardoor ontstaan nu lacunes in de productie van bijvoorbeeld auto’s en andere exportproducten. Ook de voedselvoorziening komt in gevaar, nog versterkt door de mogelijke radioactieve besmetting van groente en drinkwater. De totale effecten op de Japanse economie zijn nog nauwelijks te overzien. De trieste balans is in elk geval 28.000 doden en vermisten, naast een enorme hoeveelheid materiële schade [4].

World Foresight Forum

Tijdens het World Foresight Forum zijn zes thema’s besproken: geopolitiek, ecologie, demografie, wetenschap en technologie, economie, en maatschappij en cultuur. De focus van dit Forum was gericht op behoud van welvaart en veiligheid en het vinden van duurzame oplossingen voor de complexe problemen van deze tijd. Anders dan bij een ‘gewone’ conferentie waren zowel de setting in het historische centrum van Den Haag, in de schitterende gebouwen aan het Lange Voorhout, als de samenstelling van de internationale deelnemersgroep uniek. Nagenoeg evenveel studenten van over de hele wereld en young professionals namen aan het WFF deel als mensen boven de 35 jaar. Op die manier werd gestreefd naar een brede betrokkenheid, ook van toekomstige generaties.

Tijdens het World Foresight Forum werd plenair, maar ook in kleine groepen, volop gediscussieerd. Een zeer grote groep aansprekende inleiders zorgde voor de introductie van de onderwerpen, waar alle deelnemers vervolgens samen over spraken. De dialoog werd vastgelegd in de vorm van roadmaps, die richting geven aan de wijze waarop we de diverse problemen willen aanpakken. Het WFF was grondig voorbereid via diverse studies, die zowel volledig als in beknopte vorm aan alle deelnemers ter beschikking stonden. De enorme multidisciplinariteit van de deelnemers zorgde ervoor dat over bestaande grenzen heen naar oplossingen werd gekeken. Veiligheid en behoud van welvaart waren daarbij de uitgangspunten. Er stond geen kristallen bol op de diverse tafels, maar de uitkomsten van de dialoog zullen het mogelijk maken om beter met de verschuivende panelen om te gaan.

[1] HCSS studie Future Nature of Conflict, Den Haag, maart 2011
[2] HCSS studie Scarcity of Rare Earth Metals, Den Haag, 2010
[3] Washington Post, 26 maart 2011
[4] International Herald Tribune, 28 maart 2011