Uitzendbureau voor mens én robot: samenwerken creëert

Robots zijn steeds slimmer, betrouwbaarder en goedkoper. Jongeren studeren voor beroepen die straks niet meer bestaan, anderen vrezen voor hun baan. Zitten wij straks thuis, terwijl lager en hoger ‘opgeleide’ machines het werk doen? Technoloog, filosoof en kunstenaar dr. Koert van Mensvoort is optimistisch. Hij denkt dat er talloze nieuwe banen ontstaan (“een robot wordt niet ziek, maar kan wel kapotgaan, dus moet een mens hem repareren”) en dat samenwerken met robots dé oplossing is. Om ons daarvan bewust te maken heeft Koerts Next Nature Network, samen met Start Foundation en gemeente Eindhoven, in 2017 HUBOT, het uitzendbureau voor mensen én robots, geïntroduceerd.

“De industriële revolutie zorgt er al ruim een eeuw voor dat we onze spierkracht uitbesteden aan machines. Nu besteden we ook onze denkkracht en cognitie voor een deel uit. Dat is nieuw en eng voor veel mensen. Ze zijn bang dat er voor hen niets overblijft. Ik denk niet dat die angst terecht is. Er zijn veel dingen die alleen mensen kunnen. Empathie, creativiteit, improvisatietalent en kunnen reageren op dubbelzinnigheden zijn exclusief aan ons voorbehouden”, zegt een optimistische Koert van Mensvoort.

“Banen verdwijnen, maar er komen ook veel nieuwe. Naast bestaande, zijn zestien toekomstige beroepen te vinden op de website van het speculatieve uitzendbureau HUBOT, dat eind 2017 is geïntroduceerd tijdens de Dutch Design Week, variërend van stratenbreier en Shiva-fysiotherapeut tot exoskeletverhuizer, robotcoach en blinde verkeersregelaar. Via een job-test op de website kunnen geïnteresseerden ontdekken welke baan bij hen past. De uitkomsten zijn verrassend en vooral gedachtevoer. Ikzelf had bijvoorbeeld nooit gedacht dat ik in plaats van journalist – als algoritmen straks op basis van ingevoerde feiten bepalen hoe een artikel er inhoudelijk uitziet – nog een carrière als orgaanontwerper kan ambiëren.

Belangstellenden kunnen ook hun licht opsteken door in 2019 de reizende installatie van het uitzendbureau te bezoeken tijdens evenementen en festivals in heel Nederland. Onze vaak autonome en alom aanwezige technologische omgeving is zo complex, dat die nu te beschouwen is als een op zichzelf staande nieuwe natuur. Dit ‘Next Nature’-concept draagt Koert van Mensvoort al geruime tijd uit. Door het aangaan van een co-evolutionaire relatie met technologie en het realiseren van een symbiose tussen bio- (de oude natuur) en technosfeer (de volgende natuur) kunnen we volgens hem op weg gaan naar een betere toekomst voor de mensheid én de planeet.

”De nadruk ligt nog altijd vooral op werk dat wegvalt en wordt overgenomen door robots”

HUBOT (een samentrekking van ‘Human’ en Robot) is daar de laatste exponent van. “Aanleiding was het toenemende aantal verhalen over robots die steeds meer werk overnemen van mensen, wat werd bevestigd door rapporten van de Oxford Universiteit (ongeveer de helft van de banen verdwijnt de komen twintig, dertig jaar) en een Nederlands consultancybureau (270.000 mbo-leerlingen volgens een opleiding voor beroepen die straks niet meer bestaan)”, zegt Koert. “De nadruk ligt nog altijd vooral op werk dat wegvalt en wordt overgenomen door robots, maar dat klopt volgens mij niet helemaal. Er komen ook nieuwe beroepen bij en we kunnen mét robots gaan werken.”

Nieuw beroep: stratenbreier

“Honderd jaar geleden was een groot deel van onze beroepsbevolking boer, nu gaat het nog om 1 op 250 mensen. Onze overgrootouders hadden die ontwikkeling niet voor mogelijk gehouden en zich afgevraagd of er voor al die andere mensen wel banen zouden zijn.” Paardenmenners zijn er, behalve op Prinsjesdag, ook vrijwel niet meer, maar voor he zijn wel chauffeurs in de plaats gekomen. “Als beroepen verdwijnen door bijvoorbeeld technologische ontwikkelingen, denken we te weinig na over welke erbij komen.” Daardoor zijn mensen onnodig bang voor de gevolgen van verandering. “Met een uitzendbureau voor de toekomst, zoals HUBOT, kunnen we dat tastbaarder maken door beroepen te bedenken en visualiseren, waardoor mensen zich hopelijk realiseren dat een toekomst mét robots best interessant kan zijn.

”Ze hoeven niet meer de hele dag met gebogen rug op hun knieën te zitten”

Machines kunnen taken overnemen die wij saai vinden of waarin we niet zo goed zijn en daardoor ons werk leuker, boeiender en zelfs menselijker maken. Een voorbeeld. Stratenmakers hebben een zwaar beroep. Op hun 45ste kunnen de meesten een arbeidsongeschiktheidsregeling in, want dan is hun rug versleten. Stratenmakerrobots, die er op verschillende plaatsen zelfs al zijn, zijn machines waarin stratenbreiers, de vroegere menselijke stratenmakers, stenen gooien. Ze stellen een bepaald patroon in, waarna de machine de straat exact op die manier legt. Het werk van de stratenmaker is hierdoor vermenselijkt. Ze hoeven niet meer de hele dag met gebogen rug op hun knieën te zitten.” Koert erkent wel dat er op deze manier minder stratenmakers nodig zijn en dat dit ook geldt voor andere processen, maar ook hier ontstaan vervangende beroepen. Er moeten mensen zijn die de machines ontwerpen, ‘fit’ houden en zo nodig repareren.

Robots om aan te trekken

Nog een voorbeeld. Dankzij exoskeletten – robots die je aantrekt – kunnen mensen met een dwarslaesie weer lopen, maar verhuizers kunnen door het dragen van zo’n krachtpak straks zo met een piano naar buiten lopen, zonder daar fysieke klachten aan over te houden. Defensie heeft belangstelling voor militaire toepassingen. Als mensen en robots samenwerken kunnen wij banen aan, die anders te zwaar of te ingewikkeld zouden zijn. “Dat realiseren is niet wat wij doen. Onze taak is mensen bewust maken en het maatschappelijk debat promoten, zowel binnen bedrijven als de samenleving als geheel.”

Na even nadenken zegt Koert: “Het zou me niets verbazen als een verpleegkundige straks beter verdient dan een chirurg. Die moet nu nog een geavanceerde opleiding volgen om heel precies te leren snijden. Dat gebeurt vaak in een virtual reality-omgeving waarin alles zo vergroot is dat hij zulke grote bewegingen kan maken dat het lijkt alsof hij door een bos wandelt in plaats van jouw lichaam. Hoewel er altijd een mens bij moet zijn, zijn er inmiddels operatierobots die dat beter kunnen, doordat ze met precisie op detailniveau werken. Patiënten zijn tijdens de operatie onder narcose en voor hen is het veel belangrijker een echt mens aan hun bed te hebben tijdens het herstel. Dan willen ze menselijk contact en empathie. Wanneer artsen en medische robots samenwerken bij het stellen van diagnoses hebben ze de beste score. Beiden letten namelijk op andere dingen en maken andere fouten.”

HUBOT breidt uit

Sommige beroepen staan al op het punt werkelijkheid te worden en er komen nieuwe ideeën hoe we moeten omgaan met kunstmatige intelligentie en welke banen dat kan opleveren. Veel beroepen zijn nog niet bedacht, ook niet door Koert van Mensvoort. Hij gaat daar wel zijn best voor doen, want hij wil het aanbod van HUBOT-uitzendbureau uitbreiden. “Er is verbeeldingskracht nodig om te beseffen wat eraan kan komen, ook al zijn sommige beroepen nu nog niet eens mogelijk. Denk aan de orgaanontwerper. Maar er is wel een donortekort en we zijn al bijna in staat organen in 3D te printen en te laten groeien.” Wanneer dat met eigen materiaal van de patiënt gebeurt is de kans op afstoting minder, wat een groot bijkomend voordeel is.

“Als dat lukt kunnen we misschien ook bijzondere nieuwe organen bedenken, printen en kweken. Toekomstmuziek, maar sommige wetenschappers zijn er al serieus mee bezig. Door dit soort beroepen te benoemen en visueel te maken, wil het HUBOT-project die niet zelf realiseren, maar wel de luiken openen om een breed maatschappelijk debat op gang te brengen, de verbeelding te prikkelen en indien mogelijk angst weg te nemen. Ik heb zelf die angst niet. Als je weet dat er hele nieuwe dingen aankomen, ben je minder nostalgisch of bang voor wat wegvalt.”

Vreemde installatie

De eerste reizende installatie van HUBOT is vorig jaar in het kader van de Dutch Design Week gehouden in de Mediamarkt, een elektronicawinkel waar mensen normaal komen om een televisie, computer of kabeltje te kopen. “Nu zag het publiek ineens een uitzendbureau voor mensen en robots op een onverwachte plek, wat heel verwarrend en vreemd was en tegelijk interesse wekte. Daarna is de installatie, die kan worden ingehuurd, gaan reizen door het land en daar gaan we mee door. We laten trouwens niet alleen zien hoe mensen kunnen samenwerken met fabrieksrobots, maar ook met robots die intelligenter zijn en kunnen ‘bedenken’ wat hun volgende stap is.

Bezoekers zijn absoluut geïnteresseerd en vinden het leuk de job-test te doen. Soms vragen mensen zich af of de banen die eruit komen wel bij hen passen en zijn ze niet altijd blij wanneer een beroep wordt voorgesteld dat eerder past bij mensen die lager zijn opgeleid dan zij. Waar het ons om gaat is dat mensen gaan nadenken door het doen van de test. Bovendien geven de antwoorden een goede indicatie van hoe zij erin staan. Wie bij een vraag of brillen aanvinkt belangstelling te hebben voor een slimme bril, laat zien dat hij of zij openstaat voor nieuwe dingen. En dat is eigenlijk de enige manier om verder te komen.” De reizende installatie gaat ook naar scholen om leerlingen en studenten, die nu nog opleidingen volgen voor verdwijnende beroepen bij te brengen, dat er nieuwe banen aankomen.

Het mooie is dat robotisering ook mensen met een achterstand op de arbeidsmarkt bij het arbeidsproces kan betrekken.

“Op die manier hopen we dat ze worden geïnspireerd en zin krijgen in de toekomst.” Ten slotte zegt Koert van Mensvoort, als altijd enthousiast: “Na een tussenperiode ontstaat een nieuwe balans tussen het aantal verdwijnende en nieuwe banen. Hopelijk gaat dat zo geleidelijk mogelijk. Het mooie is dat robotisering ook mensen met een achterstand op de arbeidsmarkt bij het arbeidsproces kan betrekken. Een van de beroepen die HUBOT voorstelt is de eerder genoemde blinde verkeersbegeleider. Een blinde trekt een krachtpak aan, waardoor ze zowel aan de voor- als achterzijde aanvoelt wat het verkeersbeeld is en aan de hand daarvan aanwijzingen kan geven aan ziende verkeersdeelnemers. Een blinde taxichauffeur kan ook. Hij onderhoudt het contact met zijn passagiers, terwijl zijn auto zelf rijdt.”

Tekst: Jacques Geluk