This site requires JavaScript to render the code.

Need to know how to enable JavaScript? Go here.

Speakers

Tegendenken is omdenken

Het is veel spannender en zinvoller om vanzelfsprekendheden te bevragen. Alleen wordt dat je niet altijd in dank afgenomen.

 

prof. dr. Bas Haring

Filosoof | Wetenschap | Schrijver

Afgelopen lente kreeg ik plots van verschillende kanten SMS-jes: Ik ‘zat’ in het eindexamen VWO. Ik wist niet precies wat ‘zat’ zou betekenen, maar spannend was het wel. Het bleek om het eindexamen Nederlands te gaan en tot mijn spijt ging het niet om een tekst van mij – dat had ik mooi gevonden – maar om een tekst over mij. In het eindexamen was een column opgenomen naar aanleiding van een boek dat ik geschreven had. Alweer een paar jaar terug. Allicht; het duurt wel enige tijd voordat een tekst in het eindexamen belandt.

In de column beweerde de auteur dat ik besloten had geen ‘Fair Trade’-koffie meer te kopen. Dat zou economisch gezien onverstandig zijn, had ik in dat boek geschreven. Ik kon me niet herinneren dat ik zoiets opgeschreven had, maar het kwaad was al geschied: Honderden boze eindexamenkandidaten stuurden foto’s van mij rond met een groot rood kruis er doorheen. “Wat een domme filosoof! Hoe durft die lul te beweren dat het kopen van ‘Fair Trade’-koffie onverstandig is?”

Ik heb toen m’n eigen boek er eens op nageslagen om te checken wat ik nou precies beweerd had en tot mijn stomme verbazing schrijf ik daar dat ik juist ‘Fair Trade’-koffie ben gaan kopen! Het stuk begint met een vraag, een vraag die in me opkomt naarmate ik meer van economie begin te begrijpen – het is een boek over economie: “Is het wel zo verstandig om ‘Fair Trade’-koffie te kopen?”, vraag ik me af. “Ben ik door zulke koffie te kopen misschien inefficiënte boeren aan het stimuleren boer te blijven; en zou iedereen misschien beter af zijn als ze wat anders zouden doen?” Daarop verdiep ik me wat in die vraag en kom dan tot de slotsom dat het antwoord “nee” is en dat ik in het vervolg wel degelijk beter ‘Fair Trade’-koffie kan gaan kopen. Terwijl die columnist glashard het tegenovergestelde beweerde! Hoe kan dat nou?

Omdenken’ is hip. “Kijk er eens op een andere manier tegenaan”, is het motto van de omdenkers. Maar ‘tegendenken’ is volgens mij net zo belangrijk.

Nu kende ik de columnist in kwestie een beetje en ik nam contact met haar op. “Ach, of je nou wel of niet die koffie ging kopen is een detail. Het ging me om de vraag die je stelde. Iedereen begrijpt dat het verstandig is om ‘Fair Trade’-koffie te kopen en alleen die vreselijke economen kunnen twijfelen aan dat soort vanzelfsprekendheden.” Het was veel beter geweest, aldus de columnist, als ik me gevoegd had in wat mensen met hun hart op de juiste plaats wel weten, in plaats van twijfel te zaaien met zo’n irritante vraag.

Ik ben het daar niet mee eens. Het is flauw, braaf en zinloos om de bevestiging te zoeken van wat iedereen al weet. Het is veel spannender en zinvoller om vanzelfsprekendheden te bevragen. Alleen wordt dat je niet altijd in dank afgenomen.

Ik merk dat ik dat vaker doe en ook dat dingen mij vaker niet in dank worden afgenomen. Zo bemoei ik me af en toe met het begrip ‘biodiversiteit’. Iedereen weet dat het daarmee slecht gaat en iedereen voelt ook aan zijn water aan dat dat ernstige gevolgen zou kunnen hebben. Maar klopt dat wel? Zijn die gevolgen wel zo ernstig? Een voor mij logische vraag, maar wederom boze reacties.

Geen foto’s met rode kruizen erdoorheen, maar wel reacties die daar op lijken. Het is niet leuk om ongemakkelijke vragen te stellen, maar ik denk wel dat het moet. We weten helemaal niet zeker wat we zeker denken te weten.‘Omdenken’ is hip. “Kijk er eens op een andere manier tegenaan”, is het motto van de omdenkers. Maar ‘tegendenken’ is volgens mij net zo belangrijk.

Of eigenlijk is tegendenken een vorm van omdenken. Probeer de boel eens volledig op zijn kop te zien. Neem een zin die vanzelfsprekend waar lijkt en gooi het woordje ‘niet’ erin of draai hem om: “Je hebt helemaal niet een diploma nodig”, in plaats van “Je hebt een diploma nodig.” Of “Ik kook met zoveel mogelijk kunstmatige producten”, in tegenstelling tot natuurlijke producten.

Ik ben ervan overtuigd dat we beter af zijn met tegendenkers in ons midden. En ik hoop er soms eentje te zijn. Maar het is niet altijd leuk. Hoewel ik wel kan proberen het zo leuk mogelijk te maken.

prof. dr. Bas Haring

Filosoof | Wetenschap | Schrijver

Bas Haring is filosoof, schrijver van wetenschappelijk boeken, tv-presentator en als spreker geeft...

Offerte opvragen Bekijk het profiel