Máxima gaat even voor

“Grote televisiedingen en zo kunnen nu niet, want die vreten te veel tijd, maar je weet nooit wat er volgend jaar gebeurt”, zegt Marcia Luyten. Máxima gaat even voor. “Mijn uitgever bij De Bezige Bij kwam oorspronkelijk met het idee een Biografie met hoofdletters uit te brengen in het kroonjaar van de koningin-gemalin. Máxima wordt volgend jaar 50. Ik zei: ‘Ik heb nooit iets met het koningshuis gedaan’. Maar dat zou het volgens mijn uitgever juist interessanter maken.

Allerlei mensen waarschuwden mij dat een biografie schrijven over iemand die nog leeft helemaal niet kan. De ongeschreven, maar heilige wet is: Schrijf een biografie over iemand die al even flink dood is. Ik dacht ‘laat mij dat zelf maar even uitzoeken’. Ze hadden natuurlijk gelijk. Zeker als de hoofdpersoon ook nog koningin is, loop je tegen barrières aan. Mensen die bevriend zijn met het koningspaar denken: ‘Wat heb ik te verliezen?’ ‘Mijn relatie met het Koninklijk Huis’. En dan deinzen ze terug.”

Ze is een mens van vlees en bloed, wier leven ik wil beschrijven zoals het is en wordt geleefd.

Het is natuurlijk een vrouw met bijzondere kwaliteiten, maar er gaat natuurlijk ook wel eens wat mis. Ze is een mens van vlees en bloed, wier leven ik wil beschrijven zoals het is en wordt geleefd.” Aan een ontmoeting met Máxima heeft Marcia nu niets meer. Het is te lang geleden. Vanaf het moment dat ze aan dit project begint weet ze dat ze haar niet opnieuw zal ontmoeten.

Ze zoekt wel samenwerking en medewerking via de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) en krijgt die ook. “Dat was voor mij een voorwaarde om überhaupt aan die biografie te beginnen. Ik zei tegen mijn uitgever dat ik een te serieuze journalist ben om op mijn buik tussen de bosjes te gaan liggen. Ook die vond dat het alleen met haar medeweten kon. Gelukkig had de RVD geen bezwaar.”

Spelen met handicaps

Marcia Luyten moet bij het schrijven van het boek ‘spelen met handicaps’. Het verandert ook steeds een beetje. “Ik maak op dit moment het gedeelte over de eerste 25 jaar van haar leven af, over Argentinië en New York. Daarna volgt het tweede deel, tot haar vijftigste. Ik heb ontdekt dat zij blijft groeien en functioneert binnen een duidelijke context van ‘s lands politiek, cultuur en geschiedenis.

Als cultuurhistoricus van huis uit gaat mijn neus daar ook naartoe en die ga ik achterna. Dus zit er genoeg cultuurgeschiedenis in de biografie. Ik schrijf altijd het boek dat ik zelf zou willen lezen.” Marcia is ook econoom, zodat ze met verstand van zaken kan zeggen: “Máxima is goed voor de Nederlandse economie. Daar ben ik tijdens dit project ook wel achter gekomen. Als het koninklijk paar een staatsbezoek aflegt waaraan een handelsmissie is gekoppeld, is zoveel meer mogelijk.

In het boek komt ook naar voeren hoe Máxima zich als speciaal pleitbezorger van de Verenigde Naties inzet voor inclusief functioneren. Ze helpt vrouwen zichzelf te helpen, bijvoorbeeld bij het opzetten van bedrijfjes. Daar krijgt ze veel krediet voor, maar soms gaat er wat mis. Vaak komt de koningin ermee weg. Marcia mag niet te veel weggeven, maar zal in haar boek hoogstwaarschijnlijk het gesprek noemen dat Máxima tijdens de G2-top namens de Verenigde Naties met de Saoedische kroonprins Mohammad bin Salman al-Saoed heeft gehad over onder meer kredieten voor kleine ondernemers in ontwikkelingslanden.

Dat was echter vlak na de moord op journalist Jamal Kashoggi waarvoor de prins door velen verantwoordelijk wordt gehouden. Achteraf gezien is deze misser eigenlijk mild voor haar afgelopen. Luytens boek geeft ook antwoorden op vragen als ‘Welke functie vervult de monarchie in de 21ste eeuw?’, ‘Waaraan ontleent een overgeërfd koningschap nog zijn legitimiteit?’ en ‘Welke rol speelt koningin Máxima daarin?’

Maatschappelijke kwesties

Door het Máximaboek heeft Marcia zich de laatste maanden in beperkte mate kunnen bezighouden met de pandemie en de gevolgen daarvan voor de economie en onze grondrechten. “Mijn geest gaat wel naar maatschappelijke kwesties als deze toe. Daarom heb ik het presenteren van ‘Buitenhof’ fantastisch gevonden. In dat programma kun je die kwesties bekijken en bespreken. Nu kan ik niet te veel uitwaaieren, maar mag wel een column schrijven voor de Volkskrant waarin ik die kwesties toch kan adresseren. Dat is interessant.” Die liefde blijkt ook al uit haar boek ‘Ziende blind’, dat zij in 2008 net na terugkomst uit Afrika en voor de kredietcrisis heeft geschreven.

“Het is eigenlijk een politiek essay over hoe we in Nederland naar een ander soort ordening gaan zonder dat we dat doorhebben, en waarin we langs allerlei dimensies opschuiven naar een ordening die voor vrijheid en welvaart minder optimaal is. In elk hoofdstuk behandel ik een ander facet, bijvoorbeeld de parabel van het aandeel, een Hollandse uitvinding. In 1602 is ’s werelds eerste aandeel uitgegeven door de VOC. Investeerders en kooplieden maakten samen een grote pot om een schip te bouwen voor de Oost. Zo verzamelden ze kapitaal en spreidden ze risico’s. Met het aandeel, een product van langetermijndenken, sociaal vertrouwen en samenwerking, werden ze eigenaar van een deel van een schip. Later kregen ze een deel van de opbrengst.

Nu vier eeuwen later, met name sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw, verkeert dat aandeel in het tegendeel. Het is nu een voertuig voor kortetermijndenken, speculatie en maatschappelijke ongelijkheid.

In ‘Ziende blind’ constateer ik al dat het sociale vertrouwen afneemt en we steeds minder moeite hebben met fraude, denk aan ‘het een beetje oplichten van de verzekering’. Tegelijkertijd draait de politiek steeds meer om personen en veel minder om programma’s en ideeën voor de lange termijn. Er is meer ruimte voor de korte termijn en populisme. De uitbraak van de kredietcrisis is de optelsom van de dingen die ik net daarvoor had beschreven.”

Duurzame staatssteun

In een door vele prominenten ondertekende ingezonden brief in de Volkskrant hebben Marcia, Ewald Engelen en Jeroen Smit betoogd dat nieuwe steunmaatregelen voor het bedrijfsleven aan strenge voorwaarden moeten voldoen. Bedrijven zouden uitgesloten moeten zijn van overheidssteun als ze via constructies minder belasting betalen, niet sociaal rechtvaardig zijn en niet milieuvriendelijk produceren.

Marcia: “We willen alleen staatssteun voor sociale, duurzame bedrijven, omdat we anders aandeelhouders spekken die dat geld gewoon zelf moeten ophoesten. Als de belastingbetaler opnieuw moet opdraaien voor het redden van bedrijven dan in godsnaam alleen voor ondernemingen waar die belastingbetaler iets aan kan hebben. In zo’n groot stuk steek ik wel een dag of tien, maar toen het af was moest ik terug naar mijn boek.

Veel andere dingen heb ik wel afgezegd en niet meer gedaan, maar dit onderwerp was en is zo relevant. In Den Haag werd de discussie aanvankelijk niet gevoerd. Helaas had ik niet de tijd deze kwestie verder te helpen. We hadden er een maatschappelijke beweging van kunnen maken. De effecten van zo’n gezondheidscrisis op de economie zijn waanzinnig interessant.”

Tijdlijn

De tijdlijn van Marcia is opvallend. Eerst studeert ze economie, daarna Cultuur- en Wetenschapsstudies en vervolgens raakt ze heel geïnteresseerd in politiek. “Ik zie steeds meer hoe de politiek gevangen zit in, in het gunstigste geval, een vierjaarstermijn. Dat is een van de redenen waarom de politiek slecht in staat is een langetermijnvisie te formuleren. Op allerlei domeinen is structurele verandering nodig, maar alleen bedrijven kunnen nu daarvoor zorgen.

De afgelopen jaren heb ik voor grote bedrijven best veel seminars, discussiefora en allerlei sessies geleid, die ook altijd weer uitkwamen bij bedrijven die ‘purpose’, hogere doelen, nastreven en gewetensvol hun doelen willen halen zonder schade toe te brengen aan hun omgeving. Jonge mensen die van de universiteit afkomen en de arbeidsmarkt betreden zijn bovendien minder geïnteresseerd in bijvoorbeeld oliemaatschappijen die niet oprecht werk maken van de verduurzaming die zo belangrijk is voor deze generatie. Meer nog dan sociale rechtvaardigheid. Kortom, bedrijven zitten nu achter het stuur van de verduurzaming.

Je kunt niet succesvol zijn in een wereld die faalt

In dit verband is een opmerking van Feike Sijbesma, die net weg is als CEO bij DSM, fascinerend: ‘Je kunt niet succesvol zijn in een wereld die faalt’. Bedrijven zijn steeds meer de cruciale factor, waarbij ze eigenlijk de rol overnemen van de politiek. Zij zetten de kaders, waar politici dat verzuimen.” Is deze economische coronacrisis een soort natuurlijk omslagpunt? “We gaan langzaam maar zeker zien dat deze pandemie een belangrijke overeenkomst heeft met klimaatverandering. Het is het product van een systeem dat totaal uit zijn voegen is gebarsten. De hoge mobiliteit in de mondiale economie zorgt behalve voor vervuiling ook voor die problemen. We verschepen bijvoorbeeld goederen met bootjes vanuit een plaats ergens op de wereld. Mensen verplaatsen zich grenzeloos. Zo’n virus komt mee. Dat voorkomen vraagt om een economie die is gebaseerd op globalisering.

We moeten meer toe naar economische systemen die lokaal of regionaal autonoom kunnen zijn, waarbij voor elk domein een andere schaal nodig is. Sommige dingen doe je Europees, maar bijvoorbeeld voedselproductie wil je liever nog lokaler hebben. Die lokale systemen moeten mondiaal wel met elkaar verbonden zijn, maar je moet ze ook kunnen afsluiten. De brug optrekken als dat nodig is. Nu bleek dat we voor onze antibiotica afhankelijk zijn van China, om nog maar te zwijgen van alle beschermingsmaterialen die een paar weken na de uitbraak hier al op raakten. Ongelooflijk. Dat geldt ook voor het feit dat wij in maart een vliegtuig met materialen naar China hebben laten gaan. Stampvol beschermingsmiddelen, met toestemming van het ministerie van Buitenlandse Zaken.”

‘Sterker uit de crisis’

Bij de oproep aan de Nederlanders de petitie ‘Sterker uit de crisis’, herhaalt Marcia nog eens dat we nu de staat opnieuw bedrijven redt, de unieke kans hebben onze economie duurzamer en socialer te maken. “Ik hoop dat het een omslagpunt is, ook zonder de maatschappelijke beweging die ik eigenlijk had willen helpen opzetten.”

BRON: ACADEMY Magazine 2020-2021
Journalist: Jacques Geluk