Over innovatie en de muur van aannames

Bestuurders en ambtenaren worden geassocieerd met bureaucratie. Ze dienen het eigen belang, beschermen het bestaande en gruwelen van `nieuwwetserij’. Wie hen van nabij aanschouwt, zal deze geijkte kwalificaties al snel met eigen waarnemingen kunnen illustreren. De verhalen die rondgaan, over zich ritueel verschansen achter procedures en verlammende besluiteloosheid, zijn brandstof voor een diep ingesleten mythe: dit zijn de beroepsgroepen die het maat – schappelijk initiatief en de broodnodige innovatie in de weg staan.

Pars pro toto

De verhalen zijn doorgaans niet onjuist. De conclusies die eruit getrokken worden, de generieke etiketteringen, zijn dat wel. Wie met andere ogen zou kijken, zou andere waarnemingen doen. Hij zou vaststellen dat het openbaar bestuur, indien het de invoering van nieuwigheden wil voorkomen, al eeuwen heeft gefaald. In heel de bestuurlijke geschiedenis, van de aanleg van Romeinse wegen tot het subsidiëren van groene auto’s, liggen de voorbeelden van het tegendeel voor het oprapen. De mythe wortelt dan ook in een pars pro toto, een klassieke denkfout waarin een deel van de werkelijkheid staat voor het geheel.

Selffulfilling prophecy

De mythe is, indien men innovatie zou willen bevorderen, een oorzaak van gemiste kansen. Welke rechtgeaarde ondernemer of bevlogen wetenschapper zou het openbaar bestuur bij een project willen betrekken? Welke dienaar van de publieke zaak zou het niet heimelijk als zijn taak zien om het bestaande te beschermen? Het laat zich niet berekenen hoeveel gemiste kansen er geweest zijn, maar het mechanisme van de selffulfilling prophecy zal een remmende werking op de invoering van nieuwigheden hebben.

Wie met andere ogen zou kijken, zou andere waarnemingen doen.”

Assumptions

De lezer die veronderstelt dat ik een lans voor ons bestuur wil breken heeft het juist. Maar dat is niet de kern van dit betoog. De bestuurlijke mythe en de gemiste kansen zijn geen uitzonderlijke situatie. Vooronderstellingen zweven in heel de maatschappij en zelfs in onze hoofden. Mijn stelling is daarom veel algemener: innovatie zou een grote vlucht nemen indien wij de muur van aannames zouden slopen. Ofwel, in de gespierde woorden van Steven Seagal: “Assumptions are the mother of all fuckups.”

Ten slotte

Innovatie is, hoewel ze vaak zo gezien wordt, niet hetzelfde als gewenste vooruitgang. Van veel wapentuig dat sinds de knuppel en de boog ontwikkeld is waren we misschien wel liever verstoken gebleven. Niettemin denk ik dat we vooral vruchten geplukt hebben en er goed aan doen om innovatieve processen te stimuleren. Enige kennis van logica en redeneerkunst, om belemmerende aannames te ontmaskeren, zou dit proces ten goede komen. Ik pleit dan ook om deze vakken in de opleidingen voor onze jeugd verplicht te stellen. Dat zou een innovatie van formaat zijn.