Fortuyn vocht ook voor vrijheid

Raymond Mens: “De Tweede Kamer telt diverse partijen die zeggen uit zijn gedachtengoed voort te komen, zijn boeken zijn opnieuw uitgegeven en de serie over zijn opkomst is een kijkcijfersucces. Twintig jaar na zijn dood staat Pim Fortuyn opnieuw volop in de belangstelling. Helaas hebben we van zijn belangrijkste wapenfeit nog steeds weinig geleerd: waar blijven de politici met nieuwe verhalen?

De ideeën van Fortuyn worden vaak samengevat met ‘Nederland is vol’, maar zijn strijd tegen de ongeremde immigratie was slechts een onderdeel van zijn verhaal. In De verweesde samenleving uit 1995 schrijft hij dat de moderne, geïndividualiseerde maatschappij interne én externe bedreigingen kent. Extern botst de moderniteit met de islamitische cultuur waartegen hij een koude oorlog voerde, intern zorgde de moderniteit voor schaalvergroting.

Door enorme ziekenhuizen, scholen en politiebureaus verdween de menselijke maat. Het resultaat: verpleegsters, leraren en agenten verloren de controle over hun werk de burger voelde zich er niet langer thuis. ‘Professor Pim’ wilde vooral de menselijke maat terugbrengen: in kleine ziekenhuizen, politiebureaus en toegankelijke overheidsloketten moesten mensen elkaar weer in de ogen kunnen kijken.

Belangrijker nog dan zijn ideeën, was Fortuyns wijze van politiek bedrijven. ‘Je zult toch het verhaal op een wat andere manier moeten vertellen’, zei Fortuyn tijdens een debat met Jan Peter Balkenende, destijds lijstrekker van het CDA. ‘Omdat de scheidslijn op het ogenblik niet meer via ideologieën loopt. Ook niet meer via godsdienst. Die loopt gewoon via oud en nieuw. Goed en slecht. Werkt het wel of werkt het niet. Zo zit de moderne mens in elkaar.’

Fortuyn signaleerde dat kiezers in het nieuwe millennium niet meer langs oude, ideologische scheidslijnen denken. Hierdoor ligt de weg naar electoraal succes open voor politici met een nieuw verhaal. Fortuyn stapte in dit gat met zijn pleidooi voor de terugkeer van de menselijke maat in de verweesde samenleving.

In de twintig jaar na de moord op Fortuyn bleef het akelig stil. De politiek slaagt er niet in om nieuwe verhalen te ontwikkelingen. In combinatie met de niet te stoppen teloorgang van traditionele ideologieën leidde dit in ons land tot een vorm van ombudspolitiek. Politieke partijen maken zich hard voor maatschappelijke deelbelangen: voor studenten, voor gelovigen, voor boeren of voor ondernemers. Ironisch genoeg lijkt alleen de Partij voor de Dieren met haar strijd tegen de consumptiemaatschappij een nieuw verhaal te hebben ontwikkeld. De Nederlandse ideeënstrijd is zo goed als dood.

In mijn boek Lang leve Trump analyseer ik dat Donald Trump met ‘America First’ wél een nieuw verhaal had – het is één van de trends achter Trump die groter is dan de president zelf. Ook Fortuyn vertegenwoordigde met zijn wijze van politiek bedrijven een ontwikkeling die groter was dan hemzelf. Zoals hij het zelf verwoordde: ‘Als ik morgen onder de tram zou komen en ik ben er niet meer, dan blijft het probleem liggen. Dat is nu benoemd en daar gaan allerlei mensen in het land mee aan het werk.’ Dat laatste is helaas onvoldoende gebeurd. Fortuyn vocht in 2002 ook voor de vrijheid om nieuwe verhalen te kunnen vertellen. Het is de hoogste tijd om deze vrijheid te benutten.”