De energietransitie verandert álles. Maar #hoedan?!

Arash Aazami: “Toen ik 15 jaar geleden de spannende, beweeglijke wereld van internetinnovatie verruilde voor het werken aan een beter energiesysteem werd ik gek aangekeken. Mensen vertelden mij “energie is een ‘low-interest’ product”. Het werd gezien als een niet spannende, platte handel in kilowattuurtjes en het beste wat je kon doen als energiebedrijf was de administratie een beetje op orde te houden.

Ik geloofde er niets van. Hoe kon zoiets fundamenteels een ‘low-interest’ product zijn? Toen ik opgroeide in West-Afrika viel dagelijks de stroom uit. En dat had impact. Wij voelden in het gemis aan betrouwbare energie heel goed hoe belangrijk de toegang ertoe is. Welk bedrijf, welk huishouden zou ooit kunnen functioneren zonder toegang tot elektriciteit, warmte en de mogelijkheid om dingen in beweging te zetten? En wat moesten we dan met het opraken van olie, kolen en gas? Was de noodzakelijke transitie naar nieuwe vormen van energie ook ‘low-interest’? Alhoewel toen bijna niemand bedacht dat je energie ook zelf kunt maken, schuilde er een grote belofte in hernieuwbare bronnen. Maar hoe zou dat ooit betaalbaar worden? Zonnepanelen waren stervensduur en je moest wel een behoorlijk door de wol geverfde hobbytechneut zijn om zelf thuis iets te doen met eigen opwek.

Hoe anders is het vandaag: elke dag zijn energie en de transitie naar hernieuwbare vormen onderwerp van nieuws. Op meer dan 1 miljoen plekken in Nederland wordt energie opgewekt uit zon en wind, inmiddels tegen kosten die behoorlijk lager liggen dan elk ouderwets fossiel alternatief. Thuis en op het werk delen mensen hun ideeën en acties om te verduurzamen, en belangrijker nog: om onafhankelijker te worden. Oliebedrijven worden voor de rechter gedaagd door het volk. Energie is in een oogwenk een ‘maximum interest-topic’ geworden.

En nu beginnen de problemen pas écht. De energiewereld zelf is nog steeds traag. Heeft de grootste moeite zich aan te passen aan de nieuwe realiteit. Energiebedrijven hebben geen idee hoe ze kunnen overleven als energie democratisch wordt en iedereen energie kan produceren uit onuitputtelijke hernieuwbare bronnen. Netbeheerders hebben geen idee hoe ze om moeten gaan met miljoenen aanbieders van energie. Er ontstaat file op het net, file in onze energie-economie en file in ons hoofd. We voelen allemaal dat het tijd is voor een heel nieuw systeem. Maar we weten nog niet hoe. De grote vraag voor de komende jaren is dus de grote ‘hashtag hoe dan?!’

Wat de kranten ons nog niet vertellen

De afgelopen jaren heb ik vanuit de rol van energieondernemer en innovator, als adviseur van Nederlandse en buitenlandse overheden en gewoon als simpele jongen die zich verbaast en verwondert – hoe meer je weet hoe meer je beseft dat je nog maar zo weinig weet – een paar dingen geleerd die de kranten ons nog niet vertellen:

De energietransitie is veel groter en ingrijpender dan wij denken: wij verbranden nu 1 miljoen keer meer fossiele energie dan de aarde kan bijproduceren door plantjes en ander organisch materiaal om te zetten in olie, kolen en gas. Het heeft dus geen zin fossiele technologie iets zuiniger te maken. Er komt namelijk geen dieselauto die 1 liter op 15 miljoen kilometer gebruikt. Het heeft alleen zin te investeren in echte systeeminnovatie: nieuwe technologie, nieuwe modellen die de oude overbodig maken. We hebben maar één keus en die is zo snel mogelijk voor 100% onafhankelijk raken van fossiele energiedragers.

De energietransitie is niet zozeer technologisch. Het zal niet gebeuren dat wij kolencentrales uitzetten en zonnepanelen aanzetten en dan tevreden terug kunnen kijken op een geslaagde klus. Omdat wij de opwek van energie decentraliseren en koppelen aan bronnen die niemand zich kan toe-eigenen behelst de energietransitie vier transities tegelijkertijd: technologisch, economisch, maatschappelijk en institutioneel.

Energie krijgt, doordat die door iedereen geoogst kan worden uit onuitputtelijke gratis bronnen, een andere waarde. Je betaalt bijvoorbeeld ook niet meer per eenheid data die je op internet downloadt. Iedereen kan energie maken, verhandelen, opslaan en omzetten in verschillende vormen en dit delen met elkaar. Dit verandert de manier waarop wij met elkaar verbonden zijn. Zelfs de fundamenten van onze economie veranderen: van schaarste en centrale macht naar overvloed en gedeelde kracht. En voor zo’n nieuw energiesysteem zijn nieuwe wetten en regels nodig, een nieuw belastingstelsel, en ga zo nog maar even door.

Onze energienetten, centrales en energiebedrijven zijn ontwikkeld in een tijd waarin we ervan uitgingen dat er een onderscheid bestaat tussen grote centrale energieproducenten enerzijds en vele kleine energiegebruikers anderzijds. Dit systeem kan er niet mee omgaan dat nu steeds meer energie wordt geproduceerd op kleine schaal. We gaan van eenrichtingsverkeer naar tweerichtingsverkeer. Energie zal steeds meer ‘peer-to-peer’ bewegen, net als data op het internet. Daarvoor is een compleet nieuw besturingssysteem nodig. Een waarbij we niet meer centraal plannen en controleren, maar waarbij iedere deelnemer continu ‘voelt’ wat de situatie op het net is en hierop inspeelt. Dat vraagt om heel andere intelligentie: niet centraal, maar ‘in de zwerm’. En dan kun je je voorstellen dat het waardevol kan zijn om energie te produceren, maar wanneer het heel zonnig is wordt het juist waardevoller om veel energie te gebrúiken. Hiermee verdwijnt ook de macht van de energiesector. De energietransitie brengt letterlijk ‘power to the people’.

We zijn dus op weg naar een heel andere samenleving. Een andere economie. En naar een energienetwerk dat bestaat uit miljoenen onderling verbonden netwerkjes. Een ‘Internet of Energy’. Dat klinkt heel digitaal, maar is heel natuurlijk. Dankzij de opkomst van digitale technologieën als kunstmatige intelligentie, slimme algoritmiek, nauwkeurige sensoren, het Internet of Things, zijn wij in staat tot veel natuurlijkere patronen. Want net als in de natuur bestaat in dit nieuwe energiesysteem geen centrale macht, geen centrale intelligentie, geen centraal verdienvermogen, geen centrale aandeelhouders, geen centrale technologie.

Dit systeem gaat niet langer over ‘planning and control’, maar over ‘sense and respond’. Het is vergelijkbaar met de overgang van een klassiek orkest met een dirigent en strak georganiseerde partituren naar een jazzcombo met goed op elkaar ingespeelde muzikanten die continu improviseren en zo samen komen tot een magisch geheel. We bewegen naar een systeem dat juist succesvol is vanwege de enorme diversiteit aan onderling verbonden gebruikers. Allemaal vrij om hun eigen keuzes te maken, maar wel in harmonie met elkaar, en zo continu samen op zoek naar de ultieme balans tussen behoefte en aanbod.

De onlogica van het heden herkennen

Wij gaan de logische toekomst pas zien als we de onlogica van het heden herkennen, en onze gekke patronen die daarmee verbonden zijn loslaten. Ons geloof in oneindige economische groei bijvoorbeeld of onze verslaving aan fossiele energie, of het idee dat wij altijd afhankelijk zullen blijven van grote bedrijven die ons in onze basisbehoeften voorzien. Het is heel simpel: de natuur herbergt alle antwoorden. Alles dat werkelijk duurzaam is, is natuurlijk. Willen wij een houdbaar systeem zullen wij ons dus voegen naar de wetmatigheden van de natuur. Erkennen dat wij niet meer zijn dan een van de ontelbare onderdelen van een oneindig ecologisch systeem. En laat de natuur – onze grootste leermeester – nou net overal zijn: in het bos, in de zee, en ook in onze achtertuinen.

#Hoedan? Door simpelweg te zien hoe in mijn kleine achtertuintje een diversiteit aan planten, diertjes, boven én onder de grond, verbonden is door een oneindig netwerk van schimmels, producenten, aanbieders en afnemers van nutriënten. Het hele tuintje is continu op zoek naar natuurlijke balans en verbonden met alle tuintjes in de buurt, met de zon, met de lucht, en met de aarde. Zo wordt het beeld steeds helderder van een nieuw en wérkelijk duurzaam energiesysteem. We hoeven eigenlijk alleen onze tuin na te bouwen. #zodan.

BRON: ACADEMY Magazine 2021 – 2022