This site requires JavaScript to render the code.

Need to know how to enable JavaScript? Go here.

Speakers

Er was eens… licht dat virussen uitschakelt

Dit is het verhaal van de kracht van het licht dat ons welzijn kan veranderen. Geïnspireerd door het licht van de zon, wetenschappelijk onderzoek en artikelen in Nature hebben ontwerper Daan Roosegaarde en zijn team van ontwerpers, (externe) experts en wetenschappers het project Urban Sun ontwikkeld.

Daan Roosegaarde

Studio Roosegaarde | New Dutch Digital Design

Vóór COVID-19 is het team van Daan Roosegaarde al begonnen aan het Urban Sun project en nu blijkt dat far-UVC-licht met een golflengte van 222 nanometer binnen én buiten het coronavirus en andere virussen tot 99,9 procent veilig kan reduceren. Dit in tegenstelling tot traditioneel 254 nanometer ultravioletlicht dat schadelijk is voor mens en dier. Urban Sun schijnt een cirkel van onzichtbaar far-UVC-licht van bovenaf in een binnenruimte of de buitenlucht. Een ring van zichtbaar licht geeft aan waar de veiligere zone begint en eindigt. Dankzij deze ontwikkeling, die internationaal grote belangstelling krijgt, kan dit project van Studio Roosegaarde ervoor zorgen dat mensen veiliger festivals, andere evenementen en overdekte winkelcentra kunnen blijven bezoeken. Ook wanneer na corona een ander hardnekkig virus opduikt.

Daan Roosegaarde is, samen met zijn team, een meester in het op een aarde-vriendelijke manier verbinden van kunst, wetenschap en techniek. Het Van Gogh-pad – een verlicht 600 meter lang fietspad, direct van energie voorzien door de zon – en een smogstofzuiger – die frisse lucht genereert en van de verzamelde smogdeeltjes sieraden maakt – zijn mooie voorbeelden. De installatie ‘Gates of Light’ (‘Lichtpoort’) bij de futuristische entree van de Afsluitdijk, waarbij koplampen van passerende auto’s via reflecterende prisma’s in speciaal ontworpen folie en strips 60 gerestaureerde monumentale heftorens uit 1932 verlichten, is bekroond met de Global Future Design Award 2020 in de categorie ‘Lighting Design’.

Het verhaal gaat verder met de creatie van Urban Sun, maar stopt daar niet. In zijn Rotterdamse studio begint Daan onmiddellijk met vertellen. Enthousiast. Het is ook niet niks om midden in een viruspandemie met een project te komen dat ontmoetingen veiliger maakt, op kleine én grote schaal. Jet Bussemaker, voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, vindt het alvast ‘geweldig’. “Veel mensen zijn COVID-19-moe en ik denk dat we moed nodig hebben om nieuwe oplossingen te vinden, om met elkaar in contact te komen en wat intimiteit te creëren. Dat is wat Urban Sun doet.”

Hoe maak je iets onzichtbaars zichtbaar?

“In 2018 en 2019 las ik al over het virusreducerende far-UVC-licht met die veilige golflengte van 222 nanometer en vroeg me af waarom we niks deden met deze belangrijke openbare informatie. ‘Wauw, licht kan de lucht schoonmaken. Dat is interessant’, dacht ik meteen”, zegt Daan Roosegaarde. “De wetenschap waarop mijn team en ik de ontwikkeling van Urban Sun hebben gebaseerd is afkomstig uit in het tijdschrift Nature gepubliceerde wetenschappelijke artikelen van professoren van de Columbia Universiteit in New York, waar ik ook lesgeef, en de Hiroshima Universiteit in Japan.”

Inmiddels is de far-UVC lichtbron gemeten en gekalibreerd door het Nationaal Meteorologisch Instituut van Nederland VSL. Urban Sun voldoet aan de veiligheidsnormen van de Internationale commissie voor niet-ioniserende stralingsbescherming (ICNIRP). “Dat proces heeft veertien maanden geduurd en is dus begonnen voordat COVID-19 er begin 2020 in knalde. Begin maart hebben we de allereerste stedelijke zon gelanceerd. Spannend!”

Engste project ooit

Tegelijk zegt Daan dat dit ‘het engste project is’ dat hij ooit heeft uitgevoerd. “Het is zo’n gevoelig, complex en polariserend onderwerp. Er was ook geen klant, dus dat betekende dat wij er eigen geld, tijd en energie in moesten steken en we ons soms afvroegen waarom we het eigenlijk deden. We namen een groot risico en bovendien werkten we aan twaalf andere projecten.” Tot hij zich meer en meer realiseert dat hij zich niet wil laten leiden door angst, maar wel door nieuwsgierigheid. Daan bereidt zich daarom goed voor, praat met het Nationaal Meteorologisch Instituut en de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving.

‘Check, check, double check’, hij gaat niet zomaar blindelings aan de gang. “Die 222 nanometer golflengte had ik al bestudeerd en ik wist dat dit far-UVC-licht – in tegenstelling tot het ongezonde 254 nanometer UV-licht dat we kennen – alle virussen alle virussen in de lucht reduceert, inclusief het coronavirus tot 99,9 procent, maar ook bijvoorbeeld de griep, influenza. En dat zonder gezondheidsschade voor mens en dier. “Dat komt doordat het type dat wij toepassen een kortere golflengte heeft. Dat is veilig. Wij houden ons aan de veiligheidsrichtlijnen van de ICNIRP, waardoor men maar een bepaalde tijd onder de Urban Sun kan staan. Daar houden we rekening mee, want we willen het goed doen.”

Daan Roosegaarde vertelt dat hij al twaalf maanden wist welke gunstige effecten de korte 222 nanometer golflengte heeft, maar niet precies wat hij ermee kon. “Allerlei mensen zeiden dat het niet kon of mocht, anderen negeerden het. Wij realiseerden ons dat dit 222 nanometer far-UVC-licht voor mensen niet te zien is. Dus was de vraag, ‘hoe maak je iets onzichtbaars zichtbaar?’ en ‘hoe laat je zien wat een virusveiligere zone is en wat niet?’” Als je naar boven kijkt is die zwarte lichtbol (‘light orb’) met dat virusreducerende licht niets meer dan een zwarte bol, omgeven door een zichtbare lichtring. Het lijkt enigszins op een maansverduistering.

“Wanneer je dat ‘gewone’ licht toevoegt breekt in feite de bol. De cirkel die dan te zien is geeft aan waar de veiligere zone begint en ophoudt. Het heeft zes maanden geduurd voordat we echt konden refereren aan de zon, dankzij een team van techneuten en ontwerpers dat is gaan pielen en een aantal buddy’s. Onder hen Victor Knaap van MediaMonks, die vrijwel meteen zei ‘ik vind het gaaf en doe mee’. Constantijn van Oranje heeft me gekoppeld aan Victor Knaap. Het is echt zo’n project waaraan iedereen aanvankelijk twijfelt, zoals dat vaak gaat bij innovatie, en waarover je nu belletjes krijgt met de vraag waarom het niet overal in gebruik is. In die fase zijn we nu en we beantwoorden veel vragen, onder meer over het gezondheidsaspect. Veel mensen weten niet dat UV met deze speciale golflengte geen schade oplevert.”

Verhaal vertellen

“Eigenlijk vertellen we een verhaal. Er was eens… een speciaal soort licht op een plek die daardoor beter is om elkaar te ontmoeten. Maar het is geen sprookje bedoeld om je kind in slaap te laten vallen, wel om mensen te activeren vragen te stellen. Dat is de kracht ervan.” Daan, de bedenker van dit verhaal, heeft inmiddels meer dan 320 Zoom-‘calls’ gehad met wetenschappers over de hele wereld om techniek van Urban Sun te valideren.

“Eerst als amateur, maar inmiddels als expert. Ik ben misschien wel een beetje een ‘freak’, die zich gewoon altijd inleeft. Datzelfde is gebeurd bij het Smog-Free project. Daarvan weet ik nu alles, net als van ruimteafval. Ik vergaar kennis door heel veel te lezen. LinkedIn is ook geweldig. Zeker tijdens COVID. Iedereen was thuis, ik toets een naam in, doe een connectieverzoek en als dat is geaccepteerd vraag ik die persoon dertig minuten van zijn of haar tijd. Die heb ik gekregen, net als veel kennis, wat zich heeft terugvertaald in het uiteindelijke project. Ik begin eraan, rond het af, maar word tijdens dat proces continu gevoed door mensen die slimmer zijn dan ik en bijvoorbeeld weten of wat ik wil technisch ook kan. In het begin dacht ik persoonlijk ‘Wow, licht kan helpen, wow!’ Dat is geen wetenschappelijke term, maar zo zat het toen in mijn hoofd en dat moet er weer uit (ook al had ik die beginperiode nog allerlei uitvluchten), anders blijf je als kunstenaar en ontwerper een vrijwillige gevangene van je eigen verbeelding.”

De bevlogen kunstenaar/ontwerper gaat er nog even over door, om het verhaal compleet te maken. “Op een gegeven moment had ik door dat een goed idee ook oncomfortabel kan zijn”, zegt hij over de vele beren op de weg die hij in den beginne is tegengekomen. “Succes wordt echter bepaald door heel stug en volhardend, maar ook flexibel te zijn en toe te werken naar die punt op de horizon. Met andere woorden: je weet waar je naartoe wilt, maar nog niet wat de weg er naartoe is. Dat is een creatief proces, waarin ik dingen maak en dingen mij maken. Ik ben in co-controle. Dat vind ik zelf een heerlijk en tegelijk zeer kwetsbaar pad. Vaak ontbreekt de verbeelding bij mensen van hoe ze willen dat de wereld eruit moet (komen te) zien. Ik wil nieuwsgierigheid oproepen.”

Is Urban Sun dé oplossing?

Terug naar Urban Sun, het project dat de verbeelding inmiddels is ontstegen en er mede voor kan zorgen dat het oude normaal het nieuwe weer langzaam verdringt. “Het is niet dé oplossing voor alle coronaproblemen en komt niet in plaats van testen of vaccins, maar het is wel onderdeel van een aanvulling op de oplossing. We laten zien dat mensen weer veiliger kunnen samenkomen in een virusvrijere omgeving. Urban Sun maakt openbare ruimtes schoner. Sinds de lancering wordt hard gewerkt aan een Urban Sun die een grotere oppervlakte virusvrijer kan maken, bijvoorbeeld een ruimte zo groot als het Schouwburgplein in Rotterdam of een deel van het Museumplein in Amsterdam (beide zo’n 3500 m²) , of binnen de hele Ikea.”

“Ik denk zelfs aan de Olympische Spelen en zeker aan culturele evenementen. De culturele sector ligt mij na aan het hart, dus ik dacht ‘als die open kan dankzij dit stedelijke zonnetje, dan is de missie geslaagd’. Voor mij en de studio. Wie wil weten hoe het werkt kan via onze website studies en rapporten downloaden. Ik ben benieuwd hoe de wereld het oppakt”, zegt Daan. “Het is mijn job complexe dingen simpel te laten lijken. Ik ben pionier en laat samen met mijn team zien dat het kan. Nu is het de beurt aan andere partijen om het uit te rollen en dit licht te distribueren.” Vooral de belangstelling vanuit het Midden-Oosten (Qatar, Dubai), de Verenigde Staten, Canada en de Scandinavische landen is groot.

Roosegaarde Studio werkt met twee grote kennispartijen in de Verenigde Staten en een in Japan, die de productie van far-UVC-licht gaan opschalen. “Zo hopen we ook dat meer mensen kennis krijgen over virusreducerende functie van het speciale far-UVC 222 nanometer-licht. Het is net als de mode. Ik zit in de haute couture, maar gooi de kennis online in de hoop dat er meer prêt-à-porter komt. Onze studio is een droomfabriek, geen producent, want er zijn nog twaalf andere projecten waarin we tijd en energie moeten steken. Het is wel een oproep aan anderen in actie te komen.

Een hoop licht en tegelijk hooplicht. Zo cool

De eerste lastige, kostbare fase is door ons verzorgd, inclusief alle testen, metingen, de kalibratie en de bijbehorende communicatie. Roosegaarde en MediaMonks hebben met 22 man een prachtige introductiefilm gemaakt bij de Erasmusbrug in Rotterdam. Een mooie manier om het verhaal te vertellen. Daarin is veel tijd gestoken, nu mogen anderen de Urban Sun behalve distribueren ook implementeren.” Hij kijkt me even aan en zegt dan: “Uiteindelijk is het gewoon licht, die volgende stap zou niet zo ingewikkeld moeten zijn.” Het RIVM en OMT zijn op de hoogte van het project en Urban Sun voldoet aan de internationale standaarden voor ultravioletgebruik. Voordat het licht kan worden ingezet om virusvrijer samen te komen is wellicht eerst nader onderzoek te doen naar het gezondheidseffect wanneer mensen voor langere tijd aan het licht zijn blootgesteld.

Timing

Een verhaal moet zo goed zijn dat mensen erin geloven en het moet op het juiste moment worden verteld. In de herfst van 2020 zouden mensen anders hebben gereageerd, maar in maart 2021 blijken de reacties voor 95 procent positief te zijn. Sommigen blijken zelfs een emotionele connectie met Urban Sun te hebben, dat is bijzonder om te zien. “Dat het ons is gelukt een in feite heel abstract technologisch gegeven om te zetten naar een verhaal dat mensen omarmen, is wat mij het meest trots maakt. Zonder corona had het wellicht wat langer geduurd, omdat iedereen dan overal bij had mogen blijven komen. Nu is het aan de wereld en ga ik weer nieuwe verhalen maken en dromen naar de realiteit trekken om de wereld beter te maken.

Urban Sun is het tweede project van de serie DreamScapes, waarbij we droomlandschappen ontwikkelen voor een betere toekomst. ‘GROW’, het eerste project van de serie, helpt planten beter te groeien en is een hommage aan de agricultuur. We zijn nu bezig met het derde project van de serie en als het aan mij ligt volgen er nog vijf.” Hoe komen ze eigenlijk aan de naam Urban Sun? Daan: “Het is geen lamp, maar licht. Het is zon-licht. De aardse dampkring filtert het ultraviolette licht van de zon er al 4,6 miljard jaar uit. Virussen kunnen er niet tegen, want ze zijn er nooit mee in aanraking geweest en hebben er geen weerstand tegen opgebouwd. Daarom werkt het.” Hoe?

“De zon staat stil, de aarde draait er wervelend omheen en kantelt. Daarom kennen we dag en nacht. Eigenlijk zitten we op een soort ruimteschip dat zich door een universum beweegt dat totaal onverschillig is voor wat of wie we zijn, beschermd door een flinterdun steeds opnieuw bewegend laagje. Het idee dat ik kan concurreren met de echte zon is een grap, maar ik ben er wel geïnspireerd door en leer ervan. Dat heeft ons op het idee gebracht voor een stedelijke, menselijke, kunstmatige zon die de mensheid kan helpen. Een vriend van Guido Weijers, met wie ik bij ‘Jinek’ zat, had geappt dat de Nederlandse naam hooplicht zou moeten zijn. Een hoop licht en tegelijk hooplicht. Zo cool.”

Rechten en rollen

“Ik vertel mijn verhalen niet voor mezelf, maar voor de wereld. Met ‘GROW’, net als Urban Sun onderdeel van de serie, baanbrekende projecten die de schoonheid van een duurzame maatschappij laten zien, zijn bijvoorbeeld 667 miljoen mensen bereikt. Iedereen heeft recht op een betere wereld, schone lucht, water en energie, maar moet daarin tegelijk een actieve rol willen spelen. Mijn rol is ontwerpen en verhalen vertellen, wat mij en het team veel persoonlijke vervulling geeft. De wereld staat nu in de fik, wij dragen een stukje bij aan de oplossing. Alle teamleden willen met mij dat stapje vooruit zetten. En dat is nodig, anders zouden we falen. Elk idee, ook een slecht idee, wordt alleen maar goed wanneer je er gewoon veel tijd, liefde en energie insteekt en hard wilt werken.

Een miljoenen kostende film maken over een pratende rat die in een Parijse keuken kookt lijkt een slecht plan, maar ‘Ratatouille’ is een van Pixars grootste successen geworden.” Lachend: “Mensen denken vaak dat ik een soort draaiorgel ben waarin je een euro gooit en dan komt er een liedje uit. Het is mijn kracht dat ik opensta voor veranderingen, mijn verhalen kan visualiseren en de schoonheid van een betere wereld kan laten zien. Ik moet inkomsten genereren voor mijn studio en uit mijn projecten, maar alles wat ik doe is idee gedreven, niet geld gedreven. Alle echt succesvolle bedrijven begrijpen dat zingeving ook voor ondernemers belangrijk is, ook als ze op lange termijn geld willen verdienen.”

Bron: ACADEMY Magazine 2021-2022

Daan Roosegaarde

Studio Roosegaarde | New Dutch Digital Design

De Nederlandse kunstenaar en vernieuwer Daan Roosegaarde is een creatief denker en maker van...

Offerte opvragen Bekijk het profiel