This site requires JavaScript to render the code.

Need to know how to enable JavaScript? Go here.

Speakers

Door angst stopt het brein met denken

Kunstenaar, verhalenverteller en schrijver Katinka TINKEBELL Simonse weet als geen ander hoe je mensen door middel van gecreëerde ervaringen anders naar de wereld kunt laten kijken, zodat ze ideeën kunnen bijstellen of opdoen. Ze heeft duidelijke opvattingen over hoe mensen wel of niet communiceren in crisistijd, maar als ze lezingen geeft over onderwerpen die zich aandienen staat ze open voor alles. Niemand weet tevoren exact welk verhaal zij te horen krijgen. Ze provoceert ook om de blinde vlekken van de samenleving bloot te leggen.

Katinka (Tinkebell) Simonse MFA

Controversieel kunstenaar en opiniemaker

Het zijn vooral culturele instellingen, ngo’s en overheidsorganisaties die ook Katinka Simonse, beter bekend als Tinkebell, inhuren om te komen spreken. “Wanneer commerciële bedrijven mij vragen als spreker vind ik dat te prijzen omdat ze geld stoppen in een spreker die je misschien achterlaat met het inzicht dat alles anders moet. Ben ik dan rebels? Het is niet zo dat ik het iemand makkelijker ga maken”, zegt ze op een terras in Amsterdam.

Zet ze haar publiek dan aan tot nadenken? “Nadenken als doel is echt overgewaardeerd. De consequentie van mij op een podium zetten is soms dat mijn publiek daarna twee weken niet meer kan slapen.” Hoe kun je handelen als je niet hebt geslapen? “Als dingen je zo dwars gaan zitten, dat je ervan wakker ligt, is er maar één remedie: het probleem oplossen. En dát is het doel.”

Mensen moeten leren denken buiten de kaders van het bekende en bepaalde dingen die ze altijd geloofd en gedaan hebben opzij kunnen zetten. “Dat is wat ik doe. Ik schop de boel echt omver, wat steeds vaker en harder nodig is. Zeker in deze tijd. Ik vind het altijd dapper als mensen mij uitnodigen. Wat ze krijgen is altijd een verrassing. Ik lever geen PowerPoint-presentatie aan en geen tekst. Ik weet zelf ook niet tevoren wat ik exact ga vertellen. Wel ongeveer. Er zit een beetje stramien in. Ik heb altijd een voorgesprek, maar als ik een zaal inloop kijk ik eerst wie er zitten.

Gestreste mensen bouwen een muur om een verhaal en hoe onwaar het ook is, het biedt houvast

Kijk, ik ben kunstenaar, verhalenverteller. Een verhaal moet je in elke context toch anders brengen als je het goed wilt doen. Die context ken ik pas als ik er ben en mensen recht in de ogen kan kijken. Nadat ik weet welke gevoelens er zijn en wat de ‘vibe’ is besluit ik wat ik ga zeggen”, zegt communicatie-expert Katinka. “De kern van kunstenaarschap is verhalen vertellen, wat in mijn geval betekent een verhaal overbrengen. Dat kan in beelden, geluid, tekst, eigenlijk alles. Met een goed verhaal kan ik inbreken in iemands brein. Vaak is dat erg afgesloten en staat er een grote muur omheen, daar wil ik doorheen, zodat er iets binnenkomt en -blijft, wat anders niet zou gebeuren.”

Corona heeft het brein van veel bange mensen op slot gezet: “Niet gek. Angst werkt vaak als een blokkade op het denken. Daardoor wordt het moeilijker om zin en onzin van elkaar te onderscheiden. Alle informatie die binnenkomt wordt dan gauw gelijkgetrokken. Terwijl niet alle informatie dezelfde waarde heeft natuurlijk. Iedereen reageert anders op dingen en traumatische gebeurtenissen. Daarom is het zo belangrijk pas als je de zaal inloopt te bedenken wat je gaat vertellen en hoe.” Katinka kan heel goed allerlei informatie bij elkaar leggen en een soort web creëren. Dit vertaalt ze zodanig dat mensen makkelijker zelf lijnen met elkaar kunnen verbinden en daarin nieuwe inzichten vinden. “Dit is precies wat mijn brein de hele dag doet.”

Handtas

Als TINKEBELL geniet Katinka sinds 2004 landelijke bekendheid. Zij fabriceerde toen een handtas van het bont van haar gedeprimeerde kat, die zij zelf uit zijn lijden had verlost. Doel was de vraag op te roepen waarom het wel maatschappelijk geaccepteerd is productiedieren als koeien en varkens te doden voor consumptie, maar een huisdier niet. “Jij draagt toch ook leren schoenen?”, zegt ze nu. Het lijkt haar desondanks heerlijk een lezing te houden voor vertegenwoordigers van de zuivel- of vleesindustrie.

“Ik praat hen niet naar de mond, maar vertel ook niet dat ze slecht zijn. Het zou wel interessant zijn als ze mij zouden vragen. Dan zou ik alle vijandsbeelden die er rondom de vleesindustrie bestaan in kaart brengen om te ontdekken waartegen we eigenlijk oorlog voeren. Mensen moeten vaak lachen, maar ik ben geen comédienne en ga ook niet met een wijzend vingertje staan. Ik zet gewoon allerlei zaken naast elkaar die, omdat ze dan ineens heel absurd worden, mensen laat bedenken wat ze nou eigenlijk aan het doen zijn. Dat kan over alles gaan.”

Fukushima

Katinka is inmiddels naar vele plekken op aarde gereisd. Onlangs nog naar Italië om zand bij een kustplaatsje te onderzoeken dat door chemicaliën helemaal wit is geworden. Ze zet dat tegenover de ook door haar bekeken zwarte uitstoot van Tata Steel in IJmuiden. Eerder, in 2015, monitort ze de situatie en sociologische impact van de getroffen maatregelen na de kernramp in Fukushima, Japan. Slechte communicatie zorgt er daar voor dat mensen vertrouwen verliezen in overheid en wetenschap, waardoor ze een irreële angst overhouden voor stralingseffecten.

De evacuatie van 160.000 mensen versterkt dat. Ongeveer 2.000 mensen overleden daardoor als gevolg van stress, niemand door de straling zelf. Naar aanleiding van haar onderzoek, dat aantoont dat de angst voor het gevaar gevaarlijker werd dan het gevaar zelf, heeft ze het boek ‘Het gevaar van angst – hypochonderen in Fukushima’ geschreven en spreekt ze op diverse bijeenkomsten over risico-communicatie van onder andere het RIVM, Chemcours en de IAEA.

Ik zet gewoon allerlei zaken naast elkaar die, omdat ze dan ineens heel absurd worden, mensen laat bedenken wat ze nou eigenlijk aan het doen zijn.

Dichter bij huis kijkt ze dus naar Tata Steel. “Veel te laat worden daar maatregelen genomen en de communicatie is ondermaats en ontkennend. Dat maakt de inwoners angstig en zorgt voor stress. De kansen op kanker zijn hier veel hoger en loodinademing remt de ontwikkeling van hersencellen bij kinderen, waardoor ze dommer blijven, letterlijk hun hele leven. Hier is in tegenstelling tot Fukushima het gebrek aan maatregelen het eerste probleem. Wat de overeenkomsten zijn, is dat beide zaken tot heel veel stress hebben geleid en dat die stress voor (nog) meer ziekte heeft gezorgd. Een fenomeen dat bijvoorbeeld ook geldt voor Groningen. Hoe je ervoor zorgt dat mensen die stress niet ervaren? Helaas is dat nooit een prioriteit. Het is interessant je te realiseren dat wat de meeste slachtoffers veroorzaakt, in eerste instantie nooit onderdeel is van een maatregel.”

Ze ziet ook overeenkomsten met de coronapandemie, waarvan ze precies heeft voorspeld wat er de afgelopen jaren is gebeurd. Het feit dat bijvoorbeeld in het OMT geen sociologen en psychologen zaten, noemt ze een grote fout. “Gestreste mensen bouwen een muur om een verhaal en hoe onwaar het eventueel ook is, het biedt houvast. Vaak is dat nog het enige dat er is.”

Ervaringen

Al deze ervaringen verwerkt Katinka in haar lezingen. “Het gaat vaak over ‘framing’, hoe media werken en een bepaalde werkelijkheid ontstaat in ons systeem, ons brein, hoe we daarnaar gaan leven en hoe ingewikkeld het is daarvan af te wijken of er überhaupt voor open te staan.” Een soort leven in een matrix? “Ik leg uit hoe dat soort systemen werkt. Dat kun je plakken op elk onderwerp en is overal van toepassing. Daardoor kan ik eigenlijk over alles praten. Geef mij een krantenartikel en ik barst los. Het is echt een wisselwerking met de zaal en de vragen die mensen stellen. Dus verwacht van mij geen voordracht van een uitgeschreven tekst. Dat is zelden interessant. Ik ga ook gewoon door als het moet.”

Katinka is een geweldige verteller. Van alles komt voorbij. Zoals een project van zo’n tien jaar geleden, Save the World. “Ik had gelezen dat er in Nederland meer dan 5.000 particuliere ngo’s zijn, vaak van mensen die op vakantie iets hebben gezien wat ze erg vinden en besluiten er zelf iets aan te doen. Het is heel Nederlands te denken dat je iets beter kunt dan bestaande organisaties. Maar het is heel ingewikkeld kritisch te zijn, omdat het allemaal goed bedoeld is. Terwijl dingen vaak worden opgezet vanuit de onderbuik met weinig expertise.

Dus ben ik een aantal jaren gaan reizen naar plekken op de wereld, onvoorbereid. Om bij het eerste ‘erge’ dat ik zag een reddingsactie op te zetten. Op een wijze die al werd gedaan door anderen, maar waarvan ik dacht dat het niet zou gaan helpen. Nogal een contradictie dus. Maar wel met volledige overtuiging en overgave. Vaak werkte dat niet. Dat filmde en documenteerde ik en liet ik zien. Daar gaf ik dan daarna weer presentaties over met als doel uit eigen ervaring te laten zien hoe contraproductief sommige acties zijn. Tot mijn verbazing is er maar één project waarin ik me heb vergist, waarin mijn interventie wel echt direct een situatie verbeterde. Dat was in Peru in Lima, in de favela’s, waar ik een enorme favella-‘painting’ maakte.”

Wat het onderwerp ook is, Katinka gelooft stellig dat alles bij elkaar moet komen, in dialoog en het nodig is daarvoor soms barrières te doorbreken.

Bron: ACADEMY Magazine 2022-2023

Katinka (Tinkebell) Simonse MFA

Controversieel kunstenaar en opiniemaker

Katinka 'Tinkebell' Simonse is bekend van vele televisieoptredens die teruggaan naar de tijd van...

Offerte opvragen Bekijk het profiel