Beetje chaos creëert speelruimte voor persoonlijk en zakelijk succes

De balans herstellen tussen orde en chaos is de volgende stap in de ontwikkeling van mensen en organisaties. Ondernemer, spreker en sparringpartner Peter Ros pleit in zijn nieuwe boek ‘Warorde!’ voor meer vertrouwen en een beetje chaos. Warorde noemt hij dat. De orde een beetje in de war brengen om speelruimte te creëren, zodat bijvoorbeeld medewerkers zelf nieuwe kansen kunnen ontdekken en benutten. Met heldere analyses, aansprekende voorbeelden en een positieve blik onderzoekt Ros de potentie van het onbekende. Zijn boek is niet zozeer een ode aan chaos als wel een liefdesbetuiging aan lef, kwetsbaarheid, serendipiteit en nieuwsgierigheid. Voor wie succesvol wil veranderen en innoveren.

“Dat komt doordat het gewoon niet in ons DNA zit dat verandering positief kan zijn”.

“Ik kom door mijn werk bij verschillende bedrijven, organisaties en bijvoorbeeld onderwijs- en zorginstellingen. Ze willen zich allemaal aanpassen aan continue verandering en vernieuwing, maar op organisatie- en zeker mensniveau blijkt dat heel moeilijk te zijn. Dat komt doordat het gewoon niet in ons DNA zit dat verandering positief kan zijn. Fysiologisch gezien zijn mensen nog steeds jagers-verzamelaars, die verandering beschouwen als een bedreiging. Daarom trappen ze automatisch op de rem. Daar zijn ook de wetenschappers het over eens”, antwoordt Peter Ros op de vraag waarom hij ‘Warorde!’ heeft geschreven. “Bedrijven en organisaties die een bepaalde goede werkwijze of een succesvol product hebben ontwikkeld, proberen die over het algemeen met allerlei regels en procedures te beschermen en efficiënter te maken. Ze beseffen niet dat die beveiligingsmaatregelen het zetten van volgende stappen belemmeren en zo het ontdekken van nieuwe mogelijkheden verhinderen.”

Het vertrekpunt van Peters boek is dan ook de constatering dat we chaos, zodra die zich voordoet, willen oplossen om verder te kunnen. “Orde en chaos, de Griekse mythologie staat er al vol van. In deze tijd vinden we steeds meer manieren om met behulp van regels en geavanceerde meettechnologie ordening aan te brengen. ‘Business intelligence’ (BI) is daar ook onderdeel van.“ BI is te beschouwen als een waardevolle kerncompetentie, waarmee gegevens zijn om te zetten informatie. Organisaties kunnen daardoor adequater en slimmer werken en dat creëert concurrentievoordeel. Althans dat is het uitgangspunt.

Peter: “Doordat we alsmaar de controle willen hebben, vergeten we nieuwe dingen te ontdekken. De balans tussen orde en chaos is een beetje verdwenen. Eigenlijk zou er, naast meer vertrouwen, wat meer chaos moeten zijn.” Dat woord chaos kan angstgevoelens opwekken. “Daarom heb ik de term warorde bedacht. De orde een beetje in de war brengen om ruimte te creëren om nieuwe perspectieven te vinden. Telkens als de orde in de war raakt, of dat nu in de natuur, binnen organisaties of in je persoonlijke omgeving is, ontstaat er uiteindelijk ‘vruchtbare grond’, waaruit iets moois kan groeien. Denk aan wat er gebeurt als een bos is afgebrand. Daar ontstaat een enorme diversiteit, die er anders niet geweest zou zijn. We herkennen dat soms als we beseffen dat de vervelende dingen die we hebben meegemaakt in ons leven, het startpunt kunnen zijn van prachtige nieuwe ontwikkelingen”, zegt Peter. “Men die bezig zijn met creatieve processen of creatie begrijpen vaak dat ze eerst door een moment van chaos heen moeten, voordat ze iets nieuws kunnen ontdekken en dat zo te ordenen dat ze er wat mee kunnen.”

Die laatste gedachte trekt hij door naar bedrijven, instellingen én individuen. “Het is niet alleen een managementboek, ‘Warorde!’ richt zich ook op de persoonlijke ontwikkeling. Veranderen is mijns inziens niet mogelijk zonder dat mensen snappen dat ze er zelf onderdeel van zijn. Ook moeten ze het nut ervan inzien. Desondanks zie ik nog steeds vaak organisaties die veranderingen systematisch initiëren op organisatie- en niet op mensniveau en vervolgens falen. Dat is een van de redenen dit boek te schrijven.”

Spelen is de oudste manier van leren

De leiding van organisaties en bedrijven moet de richting aangeven en voorbeeldgedrag tonen. Het is echt noodzakelijk dat ze hun medewerkers de gelegenheid geven zelf met elkaar de route naar het einddoel uitvogelen. Zij moeten de urgentie voor verandering op persoonlijk niveau voelen en begrijpen en in staat zijn hun functie autonoom uit te voeren.

“Individuele creativiteit en volwassenheid van mensen worden alsmaar belangrijker binnen organisaties doordat de wereld zo snel verandert. We kunnen niet meer zeggen dat we iets over tien jaar gaan doen, of om met Fokke & Sukke te spreken: ‘Cultuurverandering is volgende week donderdag om 12.30 uur’. Dat werkt niet meer.” Peter betoogt dat verandering niet alleen urgent en volgens sommigen bedreigend is, maar vooral ook heel veel nieuwe kansen biedt. “Je moet als leider bereid zijn die te onderzoeken en het risico te accepteren dat je kunt falen.

Het is nodig dat je mensen zich zo veilig voelen dat ze durven experimenteren. Daarom praat ik liever over spelen. Niet alleen omdat ik in de speelgoedzaak van mijn ouders ben geboren, maar vooral omdat het de oudste manier van leren is. Spelenderwijs kun je binnen een goed en veilig speelveld veel meer mogelijkheden of nieuwe concepten ontdekken, zonder ernstig beschadigd te raken. Dat geldt zowel voor de organisatie als haar medewerkers.” Ook hier ziet Peter echter de neiging wat goed werkt te beschermen en de speelruimte te beperken. Dat komt volgens hem mede door het feit dat iedereen alles wil meten. Prestaties, omzet, groei mogen niet in gevaar komen. “

“Het gaat wat mij betreft ook om dingen als intuïtie, vertrouwen, liefde en serendipiteit. Termen waaraan de zakelijke wereld nog niet gewend is.”

Met z’n allen zijn we nu echter in een wereld beland, waarin we niet meer alleen over winst en groei praten, maar ook over nieuwe normen en waarden die minder meetbaar zijn en we opnieuw moeten uitvinden. Dat beseft niet iedereen. “Het gaat wat mij betreft ook om dingen als intuïtie, vertrouwen, liefde en serendipiteit. Termen waaraan de zakelijke wereld nog niet gewend is.” Verbeteren, veranderen en ontwikkelen kan alleen als er ruimte is om je veilig in te kunnen bewegen.

Veel organisaties zeggen die ruimte te scheppen, stellen een budget beschikbaar, maar creëren geen veiligheid. De functioneringsgesprekken en kritieke prestatie-indicatoren (kpi’s) liggen als het ware alweer op de loer en daardoor gaat de ruimte weer op slot. Peter Ros: “Als je mensen wilt laten bewegen moet je bereid zijn veilige experimenteerplekken te faciliteren. Alleen dan ontstaat tegenwicht tegen de alles belemmerende (drang naar) ordening die een groot aantal organisaties nog steeds heeft. Niet verwonderlijk, want orde heeft vrijwel alle organisaties de afgelopen honderden jaren veel gebracht. Die dynamiek houdt nu echter verdere ontwikkeling tegen.

Een beetje in de war prikkelt

Een belangrijke vraag is hoe je er binnen de organisatie voor kunt zorgen dat er net genoeg chaos ontstaat om mensen een beetje in de war te maken en te prikkelen, zodat ze met een veilig gevoel het onbekende gaan ontdekken. “Ik ben geen anarchist en niet tegen regels, maar die lokken wel nieuwe regels uit, net zoals bureaucratie zorgt voor nog meer bureaucratie. Als ik mensen vraag waarom hun bedrijf geen vooruitgang boekt en niet snel genoeg reageert, luidt het antwoord altijd dat ze vastzitten, er te veel regels zijn en te weinig tijd, doordat te vaak wordt vergaderd over onbelangrijke dingen. Er is geen ruimte om te bewegen, doordat iedereen de hele dag bezig is met de waan van de dag en het aflopen van allerlei procedures.”

‘Warorde!’ begint met een kort gedeelte waarin Peter Ros de urgentie aangeeft van het bieden van een tegenwicht tegen de natuurlijke roep om orde. Onderwerpen die hij daarin behandelt zijn onder andere de snelheid waarmee de snelheid toeneemt, de angst voor verandering, regeldrift en comfort en crisis. Vervolgens presenteert hij vooral oplossingen en inzicht in waarom ordening verantwoordelijk is voor het wegregelen van menselijke eigenschappen, die juist in dit tijdperk zo belangrijk zijn.

“Het zijn fantastische oeroude menselijke aspecten als vertrouwen, intuïtie, creativiteit, verbinding zoeken en nieuwsgierigheid die ons nog steeds vooruithelpen. Voor al die onderdelen bied ik in het boek een vorm aan, die als het ware aanraakbaar is voor iedereen en het mogelijk maakt ze aan te wakkeren binnen de organisatie.”

Het grootste deel van het boek gaat dan ook over ruimte en tegelijk weerbaarheid creëren binnen de warorde, observeren, de essentie vinden, slapend en spelenderwijs leren, buiten je eigen gebaande paden en die van anderen denken, delen als het nieuwe hebben en natuurlijk over spelen en het speelveld. Te veel onderwerpen om hier op te noemen en zeer leesbaar en interessant voor zowel managers en CEO’s als medewerkers en andere belangstellenden.

“Ik heb wel een speciaal hoofdstuk voor de leiding geschreven, want zij moeten (hun) mensen prikkelen en in deze tijd van ‘business intelligence’ ook kiezen voor ‘social intelligence’, zodat ze ook op ‘soft skills’ kunnen sturen. Ik geef argumenten waarom het vanuit de ratio en zakelijke overwegingen goed is zachte waarden als vertrouwen, bewegingsruimte en creativiteit een prominentere plaats te geven.

Bovendien geef ik voorbeelden die laten zien waarom het een goed idee is geplande serendipiteit toe te passen en omstandigheden te creëren om het niet gezochte te vinden. De meeste ontdekkingen en uitvindingen zijn immers gedaan zonder dat er bewust naar is gezocht.” Ten slotte zegt Peter: “Nu robots en andere vormen van automatisering ons steeds meer repeterend, saai werk uit handen nemen, is het tijd dat mensen zich op hun menselijke aspecten richten en zich gaan onderscheiden van de machine. Nu moeten we de volgende stap in onze ontwikkeling maken. “

Tekst: Jacques Geluk