This site requires JavaScript to render the code.

Need to know how to enable JavaScript? Go here.

Speakers

Champignonbakje effent de weg voor een circulair bestaan

“We trekken de wereld leeg, consumeren tegen de klippen op en gooien spullen weg zodra we ze zat zijn. Gescheiden of niet. ”

Edwin en Liesbeth ter Velde

Clean2Antarctica

Het Zaanse echtpaar Edwin en Liesbeth ter Velde is in 2019 teruggekeerd van een expeditie naar Antarctica. Daar hebben zij uiteindelijk 650 kilometer afgelegd in de voornamelijk van gerecycled afvalplastic gebouwde zestien meter lange Solar Voyager. Een duurzame, zelfrijdende truck op zonne-energie.

Als vervolg op hun Clean2Antarctica-project willen ze de komende vijf à tien jaar eerst sloepjes en daarna een VOC-fluitschip op ware grootte bouwen. “We werken niet met eiken, maar met door stadsjutters verzameld afvalplastic om planken van te maken voor het schip. Uiteindelijk gaan we ook met het schip varen om mensen ervan bewust te maken dat afval niet bestaat. Het is materiaal waarvoor we respect moeten hebben.”

De transitie naar een circulaire maatschappij is soms ongemakkelijk en complex, maar bij Edwin en Liesbeth ter Velde is die zo’n vier jaar geleden begonnen met iets heel simpels dat uiteindelijk is uitgegroeid tot iets groots: een leeg plastic champignonbakje. “Liesbeth en ik zijn beiden opgegroeid in gereformeerde gezinnen, waar we het begrip rentmeesterschap meekregen.

We zijn netjes getrouwd, hebben drie inmiddels volwassen kinderen. Ik had een goede baan, Liesbeth ook en daarna een eigen bedrijf. We waren redelijk gesetteld, tot we samen in de keuken stonden en Liesbeth het bakje van de champignons weggooide. Op dat moment sprong ik op en vond het nodig het weer uit de vuilnisbak te halen.”

Liesbeth: “Vele druppels maken een plas.”

Edwin ter Velde weet dan al dat het slecht gaat met de wereld en duurzaamheid te weinig kansen krijgt in de lineaire economie. Hij heeft net als Liesbeth de intentie te willen leven in een circulaire maatschappij. “We trekken de wereld leeg, consumeren tegen de klippen op en gooien spullen weg zodra we ze zat zijn. Gescheiden of niet. Dus toen we zo met dat bakje stonden realiseerden we ons dat het te gek voor woorden was dat we die intentie hadden en tegelijk bleven bijdragen aan een groot mondiaal probleem.”

Liesbeth en Edwin krijgen het inzicht dat ze het anders moeten doen, want ze willen als ze van deze wereld verdwijnen niet het gevoel hebben maar wat aan te hebben geleefd ter meerdere glorie van henzelf. “We konden niet meer net doen alsof er niets aan de hand was.

Eerst dachten we nog dat wij een druppeltje op de gloeiende plaat waren en dat de overheid en industrie alles maar moesten oplossen. Ik liep lang genoeg mee om te beseffen dat het daar juist niet vandaan zou komen, dat we samen absoluut niet te klein waren.” Liesbeth: “Vele druppels maken een plas.”

Gewoontegedrag

Het gezin gaat afvalloos leven door anders in te kopen. Als je geen afval hebt hoef je het ook niet weg te gooien. Liesbeth en Edwin proberen draagvlak te creëren, allereerst bij de kinderen, dan bij anderen. Liesbeth: “Als je merkt dat mensen er niets van willen weten moet je je mond houden, dan raken ze geïrriteerd en bereik je niets. Dat is sjorren aan een dood paard.”

Edwin vertelt dat ze net zoals bedrijven dat doen eerst de problemen zijn gaan analyseren. Letterlijk. “Ik draaide de kliko om op de tuintafel, waarna we de hele inhoud bekeken. De kinderen stonden erbij en zeiden dat wij het maar moesten uitzoeken, want zij gingen niet onder een steen leven. Ze hadden het geluk dat ik hun opvoeder was, die het hen gewoon verplichtte. Vrij snel zagen we een bij ons ‘verboden’ Redbull-blikje, waarvan mijn jongste zoon zei dat hij het van een vriendje had gekregen.

“We hadden het niet over weggegooid materiaal, maar over ons gewoontegedrag, over ons! Dat inzicht kreeg ik ineens toen hij dat zei”, zegt Edwin. “We praten over afval, terwijl dat in feite materiaal is. Ook als het is afgedankt blijft het kunststof, hout, glas of metaal en is er geen molecuul veranderd. Toch hebben we er kennelijk geen binding mee en respecteren we het niet.

Toen dat champignonbakje de vuilniszak inging was dat een door het onderbewuste ingegeven automatische handeling. Gewoontegedrag. Als we willen veranderen moet het dus in ons hoofd gebeuren.” “Dat werkt door in je huishouden”, vult Liesbeth aan. “Er volgt een opruimslag, een soort reiniging. Als je boodschappen doet ga je anders inkopen en op den duur weet je precies wat je wil hebben. Het is eerst wat ongemakkelijk, daarna krijg je er plezier in.” Zonder ongemak geen vooruitgang blijkt telkens weer in het gesprek met dit bevlogen Zaanse koppel.

Ik draaide de kliko om op de tuintafel, waarna we de hele inhoud bekeken.

Technologie bestaat al

De transitie van lineair naar circulair is geen technologisch vraagstuk. Alle technologie om een circulaire maatschappij mogelijk te maken bestaat volgens Edwin al. “Maar we willen het niet! We kiezen ervoor in onze comfortzone te blijven en zolang gewoontegedrag de boventoon voert verandert er niets.”

Liesbeth: “Boyan Slat ruimt met zijn stichting The Ocean Cleanup een deel van de plastic rotzooi in de oceanen op, maar wij blijven het maar overal neergooien. Daarentegen, als wij ons allemaal anders gedragen heeft Boyan straks niks meer te doen. Daar zou het om moeten gaan, maar helaas laten mensen zich niet op hun gedrag aanspreken.”

Dat werkt volgens Edwin ook niet, Hij benadrukt dat Liesbeth en hij geen activisten en puristen zijn. Ze vinden dat mensen net als zij zelf de eerste stap moeten zetten. “Voor ons is het een mooi avontuur gebleken. Door in winkels te vragen plastic verpakkingen weg te laten ontstaan mooie gesprekken over essentiële zaken met de winkeliers, maar ook met de klanten.

Wij raakten wij er al snel van overtuigd dat de circulaire economie gaat zorgen voor enorme welvaartsgroei. De vraag is dus alleen hoe we gewoontegedrag zo kunnen veranderen dat de transitie mogelijk wordt, want waarom zouden mensen het ongemak willen omarmen?”

Idee voor de expeditie

Daarover nadenkend is het idee voor de expeditie naar Antarctica ontstaan. “Als we een wagen printen uit afvalplastic en die laten rijden op zonne-energie laten we in één keer zien dat het niet over technologie gaat. Dat was het idee. Als omdenkers die in waardeloos afval waardevolle grondstof zien, was het bedenken van een bestemming niet moeilijk.

Het hele verhaal was begonnen met het 180° omkeren van een kliko, volgens mijn kompas wijst dat naar het zuiden en Antarctica is het zevende en zuidelijkste continent. Het enige waar niet de mens maar de natuur heerst.” Er is geen afval te vinden. Het gebied is nog beschermd tot 2048 door een verdrag. Daarna loopt de milieuparagraaf af. “Het behoud van ’s werelds grootste natuurgebied, de thermostaatknop van de aarde, is van levensbelang.”

De industrie vertelt de Ter Veldes al meteen dat zo’n wagen niet te maken is, maar Edwin is een groot aanhanger van de filosofe P. Langkous, die ooit zei: ‘Ik heb het nooit gedaan, dus ik denk dat ik het kan’. Dat blijkt zo te zijn. De industrie is verbaasd, maar komt later langzij. Edwin en Liesbeth weten zeventig bedrijven – van mkb tot multinational – aan zich te binden. Wil, houding en gedrag bij de start van dit innovatieve experiment zijn bepalender dan de techniek, die ondersteunend is.

“Onderweg struikelen bij zo’n project kan, maar richt je op opstaan en daarna snel verder. Onze werkwijze is gebaseerd op snel falen, want dan leer je sneller en ontdek je veel eerder welke richting je uit moet. Te veel theoretiseren is ook niet goed. Er zijn zoveel variabelen en het is zo complex dat je er dan toch niet uitkomt. Doe gewoon en als je op je platte plaat gaat juich dat dit het mooiste is dat je kan overkomen. Dit is een leermoment.”

Als omdenkers die in waardeloos afval waardevolle grondstof zien, was het bedenken van een bestemming niet moeilijk.

‘Wij zijn een team van volwassen kinderen, want met ‘waarom?’ en een speelse aanpak komen we tot creatieve oplossingen. We hebben grote dromen, maar richten ons op de kleine stappen die we vandaag kunnen zetten. Werk hard, speel het hard’, schrijven ze op hun website. Een positieve benadering. “In de huidige economie overwegen bedrijven een investering of innovatie als de ‘spreadsheet’ sluitend is. Daar krijgen we geen circulaire maatschappij mee.

We moeten durven experimenteren, dingen doen waarvan de uitkomst onbekend is. Einstein zei al: ‘Het is krankzinnig dezelfde dingen te blijven doen en andere resultaten te verwachten’. Een ontdekking doen en jezelf ook qua gedrag op een niveau hoger brengen, nieuwe inzichten krijgen, dat motiveert en brengt je in beweging. Dat is de reden waarom we het verhaal rond de expeditie hebben vormgegeven.”

Zonder brandstof op Antartica

De Solar Voyager, een zestien meter lange truck van afvalplastic, komt er. “We reden en leefden dertig dagen op Antarctica zonder een druppel brandstof. Onmogelijk op een plateau zonder dieren en vegetatie. Ook zonne-energie was volgens critici geen optie. Knap dat het ons als twee simpele inwoners van Zaanstad toch lukte? We hadden ons zo goed voorbereid dat professionele partijen verbaasd waren over onze organisatie.”

Op het plateau doet het innovatieve duo, in navolging van anderen, onderzoek naar de hoeveelheid straling vanuit het heelal, seismologisch en weeronderzoek. Ze faciliteren zelfs een satellietlancering. Ze bewijzen bovendien dat het niet meer nodig is op Antarctica met olie vretende, milieuverkwistende voertuigen te rijden.

De Solar Voyager is de eerste van een nieuwe generatie wetenschappelijke arctische trucks, die bovendien onbemand kunnen rijden en zichzelf kunnen stilzetten om de accu’s op te laden. Op gevaarlijk terrein met ijsspleten maakt dat uit voor het risicoprofiel. Het Clean2Antarctica-team heeft 650 kilometer afgelegd. Het plan was 2.400 kilometer te rijden naar de geografische Zuidpool, maar extreme weersomstandigheden hebben dat verhinderd. Edwin: “We hadden 23 jaar NASA-gegevens geanalyseerd om een beeld te krijgen van de hoeveelheid zonne-energie we konden ophalen.

Het slechtste scenario was een sneeuwstorm van drie dagen en verder zon. Wij hadden te maken met veel bewolking, sneeuwstormen en ‘white outs’ en slechts drie dagen zonneschijn. De meteorologen in het Union Glacier Camp, het basiskamp van waaruit we vertrokken, hadden dat in de dertig jaar dat zij er zitten nooit meegemaakt.” Is dit het omslagpunt van een klimaatverandering op Antarctica, dat vooralsnog nauwelijks heeft bijgedragen aan de zeespiegelstijging?

Liesbeth: “Als dat verandert gaat ons dat veel kosten. Daarom moeten we in actie komen en niet wachten tot overheden wat doen, want dan verandert er niks. Helaas hebben mensen er geen gevoel meer bij.”

Weggooien is zonde

Daarom is het de missie van Liesbeth en Edwin iedereen te laten ontdekken dat weggooien zonde is van het materiaal. “Het is onnozel op de huidige wijze door te gaan met consumeren. Dan gaan we regelrecht onze ondergang tegemoet. Klimaatverandering is van alle tijden, denk aan de ijstijden, maar die plastic rotzooi is echt van ons. De wereld overleeft het wel, wij waarschijnlijk niet.

Daarom is ons advies: respecteer en koester materiaal. Poog het een toekomst te geven als ware het je kind. Dat champignonbakje is overal meegereisd. We hebben het met fluwelen handschoenen behandeld en samen met de Solar Voyager geëxposeerd tijdens ons symposium in het Scheepvaartmuseum in Amsterdam, van waar de expeditie ook is vertrokken.”

Tijdens het opruimen blijkt dat iemand dit voor Edwin en Liesbeth belangrijkste onderdeel gewoon heeft weggegooid. “Dat bakje was de aanleiding, het heeft me een beter, rijker mens gemaakt, de relatie met Liesbeth nog beter gemaakt en anderen overal ter wereld geïnspireerd.”

Bron: Academy Magazine 2020
Tekst: Jacques Geluk

Edwin en Liesbeth ter Velde

Clean2Antarctica

Edwin en Liesbeth ter Velde reden december 2018 als eerste mensen ter wereld, met een door hen...

Offerte opvragen Bekijk het profiel