Over leren, brein en ontplooiing

Het brein is een bijzonder orgaan. Het stelt ons in staat om direct te reageren op de omgeving maar ook om te denken en om de toekomst te overzien. Kind, tiener en volwassene worden gebombardeerd met prikkels van buiten maar slechts een klein deel daarvan is relevant.

De hersenen filteren en selecteren deze informatie: dat doen ze op basis van kennis die eerder is opgedaan. Zo zijn zintuiglijke, mentale en emotionele prikkels uit de kindertijd en jeugd cruciaal voor de verdere ontplooiing. Zo zijn de sociale en cognitieve ervaringen en de eerder opgedane kennis bepalend voor het functioneren in de volwassenheid en voor het levenslang leren. De hersenen zijn het voertuig dat de talentontwikkeling en ontplooiing mogelijk maakt.

Het brein rijpt

Tijdens de periode van kindertijd en adolescentie tot ongeveer het 25ste jaar worden complexe netwerken in de hersenen actief. Hierdoor worden de bijna 200 hersenstructuren op de hersenschors en dieper in de hersenen met elkaar verbonden. De hersenen zijn dol op nieuwe prikkels. Ze zijn als het ware ‘een nieuwigheidsmachine’ en willen continu worden uitgedaagd. Die prikkels van buiten zijn de brandstof voor de rijping van hersenstructuren die het mogelijk maken dat wij waarnemen, dat we spreken, denken en begrijpen, dat we keuzes kunnen maken en dat we leren. Nieuwe ervaringen en kennis krijgen altijd extra aandacht van het brein omdat ze in de toekomst gebruikt zouden kunnen worden. Dat is belangrijk, om onze plek te vinden en te houden in onze snel veranderende samenleving!

De omgeving bepaalt de hersenrijping

Nieuwe wetenschappelijke inzichten tonen aan dat het de omgeving is die essentieel is voor het proces van hersenrijping in kindertijd en adolescentie. Het brein ontwikkelt zich dankzij de vele zintuiglijke, emotionele, cognitieve en sociale prikkels die het ontvangt. Het is dus de omgeving die ervoor zorgt dat de adolescent vaardigheden kan ontwikkelen, dat hij kennis gaat opdoen, zelfinzicht krijgt en zijn talenten ontwikkelt. Het is daardoor dat de adolescent leert om zijn weg te vinden tussen de verlokkingen, uitdagingen, kansen en mogelijkheden in onze snel veranderende maatschappij.

De omgeving? Dat zijn de ouders en leraren, de sport- en de muziekcoach, de familie en de buurt. Maar ook het bedrijfsleven en instituties zoals het onderwijs, de overheid en vele maatschappelijke organisaties. Zij zorgen voor de randvoorwaarden waarbinnen jongeren maar ook volwassenen zich kunnen ontwikkelen, ervaringen opdoen en zich ontplooien: voor levenslang leren.

Kennis, steun, sturing en inspiratie

Opvoeders en leraren dragen bij aan ontwikkeling en hersenrijping omdat ze kennis en ervaringen overdragen maar ook zorgen voor steun, voor sturing en inspiratie. Jongeren zijn daardoor de ontvanger van de gecumuleerde kennis en ervaring van eerdere generaties. Daardoor ontwikkelen zij vaardigheden en krijgen zelfinzicht evenals het vermogen om impulsen te beheersen, om te kiezen en om te denken. Ze worden nieuwsgierig, en leren om ondernemend te zijn. En ze krijgen kennis over vroeger, over andere culturen en over alternatieve mogelijkheden tot ontplooiing.

Ook kunst, sport en cultuur maken het leren afwisselend, uitdagend en spannend: het brein houdt van deze prikkels! Kennis en ervaring zit deels in kennisdragers zoals boeken en informatie die via internet kan worden ingezien. Maar die zit ook in de verhalen en de directe steun en inspiratie van volwassenen: van opvoeders, van leraren en van sport- en muziekcoaches.

De persoon van nu in de samenleving van straks

Omdat de samenleving om ons heen snel verandert, moeten we voorbereid worden op een maatschappij die we nog geheel niet kennen: die van 2025, 2035 en verder. De huidige ouders, leraren, onderwijsorganisaties, bestuurders en politici moeten daarom zorgen dat jongeren niet alleen de kennis-en-procedures-van-gisteren overgedragen krijgen. Zij moeten de kansen krijgen, en actief worden gestimuleerd en geïnspireerd om nieuwsgierig te zijn en blijven. Om ondernemend te zijn en uitdagingen aan te gaan.

We moeten ook werken aan hun attitude: ‘leren is fun’. Zo zullen zij in staat zijn om creatieve, geheel nieuwe combinaties te maken van ‘oude’ en ‘nieuwe’ kennis en procedures. Daardoor zullen ze nieuwe routes inslaan ontdekken die de huidige volwassenen zonder deze jongere generatie niet zullen kunnen ontdekken.