Waar zijn de redelijke mensen gebleven?

Afgelopen maand haalde ik mijn rijbewijs. Ik had drie examens nodig voordat ik het plastic kaartje bemachtigd had. Ondertussen ben ik van mening dat ik beter kan autorijden dan gemiddeld.

Dat is natuurlijk onzin, maar zo voelt het wel. Logisch, want je komt aardig wat roekeloos gedrag tegen als je je op de weg begeeft. Daarnaast wist ik niet dat het zo heerlijk kon zijn om door de stad te rijden en vanuit je eigen coconnetje iedereen de huid vol te schelden (zonder dat ze het horen). Heerlijk, want je kweekt er de overtuiging mee dat je zelf een heel wat nettere chauffeur bent. Elke auto is een maatschappij in het klein.

Overigens ben ik niet de enige die denkt beter dan gemiddeld te rijden. De meeste mensen vinden dat, zo blijkt uit onderzoek. Dat is een grappige statistiek, want dat kan natuurlijk niet. Een meerderheid die beter rijdt dan gemiddeld, dat past niet. Waarschijnlijk zijn er meer mensen die, net als ik, zichzelf schromelijk overschatten.

Het komt niet alleen voor bij autorijden dat mensen zichzelf hoger inschatten dan ze zijn. De meeste mensen denken bijvoorbeeld ook een hogere moraal te hebben dan anderen. Wetenschappers ontdekten dat zelfs mensen in de gevangenis denken een hogere moraal te hebben dan gemiddeld. Kun je nagaan. Dan ben je veroordeeld voor iets wat evident onwettig is en toch schat je jezelf moreel gezien hoger in dan gemiddeld.

Het zette me aan het denken. Want voor denken geldt waarschijnlijk iets vergelijkbaars. Anders gezegd: zouden de meeste mensen zichzelf ook niet redelijker inschatten dan de meeste anderen? Redelijk, niet zozeer als het gaat over een IQ-score, maar redelijk in de zin van: ik heb gelijk. Mijn overtuiging heeft de beste kaarten. Als je goed nadenkt dan kom je uit bij wat ik vind.

Het is vrij eenvoudig te testen of dit zo is, door de redenering om te draaien. Zouden er mensen zijn die overtuiging ‘A’ hebben en ondertussen overtuiging ‘A’ te dom voor woorden vinden? Of mensen die overtuiging ‘B’ hebben terwijl ze zeker weten dat ‘B’ onzin is? Nee natuurlijk niet. Als je denkt dat iets niet klopt, of domweg onzin is, dan hang je die overtuiging niet aan. Niet bewust in ieder geval.

Maar dat betekent dat veruit de meeste mensen zichzelf redelijk vinden. Ook de mensen die ik volstrekt onredelijk vind. Vaccinatie-weigeraars. Haatpredikers. Populisten. Allemaal vinden ze hun overtuigingen redelijker dan de mijne.

Ik vond het een verontrustende gedachte. Juist omdat ik denk dat ‘redelijkheid’ helpt om zin van onzin te onderscheiden. Maar redelijkheid blijkt een lege huls te zijn. ‘Denk na’, is een holle uitspraak. Met redelijkheid ga je anderen niet overtuigen, ze proberen immers hetzelfde bij jou te doen.

Ik stap maar weer eens in m’n auto. Ik start de motor, sluit de deuren van binnenuit en doe de ramen dicht. Gas – de stad weer in. Schelden op iedereen, zonder dat ze het horen. Dat lucht op.