prof. dr. Hans Achterhuis

Over Hans Achterhuis

Hans Achterhuis is emeritus hoogleraar Wijsbegeerte aan de Universiteit Twente. Hij is vooral bekend geworden als een filosoof die niet aarzelt om zich buiten zijn vakgebied als publiek intellectueel over maatschappelijke en politieke vraagstukken te buigen. De nadruk in zijn werk ligt op de sociale filosofie, waarbij hij zich heeft gericht op thema’s als ontwikkelingshulp, welzijnswerk, schaarste en technologie. Eind 2008 verscheen van zijn hand het boek ‘Met alle geweld’.

Achterhuis studeerde theologie en filosofie in Utrecht en Straatsburg. Hij promoveerde met een proefschrift over Albert Camus. Lange tijd combineerde Achterhuis zijn wetenschappelijke werk met functies bij maatschappelijke organisaties (Werelddiaconaat, Nederlands Centrum voor Buitenlanders). Als docent sociale filosofie was hij verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, onder andere bij de afdeling Andragologie. In 1988 werd Achterhuis bijzonder hoogleraar milieufilosofie aan de Universiteit van Wageningen. Van 1990 tot zijn emeritaat in 2007 bekleedde hij de leerstoel Wijsbegeerte aan de Universiteit Twente.

Het oeuvre van Achterhuis kenmerkt zich door de verbinding van filosofie met actuele maatschappelijke vraagstukken rond bijvoorbeeld ontwikkelingshulp, welzijnswerk, gezondheidszorg en de milieuproblematiek. Begrippen als arbeid, schaarste, utopie, techniek of geweld, die een belangrijke rol spelen in het begrijpen en ervaren van actuele problemen, worden door Achterhuis aan een kritisch onderzoek onderworpen. Deze aanpak, waarbij filosofie wordt gekoppeld aan een uitgebreid onderzoek van dossiers, rapporten en krantenartikelen, heeft Achterhuis met een aan Michel Foucault ontleende term wel actualiteitsanalyse genoemd. Daarnaast voelde Achterhuis zich in het verleden sterk verwant met het werk van Ivan Illich. Het meest blijvend is hij echter beïnvloed door Hannah Arendt.

Achterhuis’ boek ‘De markt van welzijn’ en geluk uit 1980 was erg succesvol. Achterhuis stelt daarin dat de enorme groei van de sector van het welzijnswerk niet alleen op vooruitgang duidt. Meer hulp betekent niet altijd vooruitgang, maar creëert ook afhankelijkheid. In ‘Het rijk van de schaarste’ uit 1988 wordt het streven naar vooruitgang bekritiseerd via een uitgebreide verkenning in de geschiedenis van de filosofie rond het begrip schaarste. Een centrale stelling is dat de toenemende gelijkheid, die de moderne tijd zo prijst, ook de bron is van voortdurende onderlinge vergelijking en concurrentie. Schaarste staat niet gelijk aan een objectief tekort aan hulpbronnen, maar is in belangrijke mate een relatief verschijnsel. Als gevolg hiervan zal vooruitgang nooit de schaarste aan voedsel, aan zorg, of welk ander goed dan ook kunnen oplossen. In 2008 verschijnt ‘Met alle geweld’. In zijn poging om het geweld filosofisch te begrijpen put Achterhuis uit de filosofie maar evenzeer uit de geschiedschrijving, de actualiteit van de krant, en uit literaire verbeelding in romans. Deze veelomvattende analyse brengt Achterhuis tot het afwijzen van monocausale verklaringen van geweld, of het nu de biologische natuur is of het door Girard beschreven zondebokmechanisme. Het geweld kan niet definitief verslagen worden door die zogenaamde ene oorzaak weg te nemen. We zullen moeten leven met geweld. Om het geweld zoveel mogelijk te beteugelen acht hij het nodig om de verschillende bronnen van geweld te erkennen en te begrijpen.

Hans Achterhuis kreeg in 2003 de Pierre Bayle Prijs voor maatschappijkritiek. Hij behoort tot ‘de twaalf grootste denkers van Nederland’ (Vrij Nederland) en ‘de denkers die ons wereldbeeld veranderden’ (NRC Handelsblad). De markt van welzijn en geluk (1979) is een van de grote boeken van de twintigste eeuw. Het rijk van de schaarste (1988) werd door Bart Tromp uitgeroepen tot het beste boek van dat jaar.

Met zijn magnum opus Met alle geweld (2008) won Achterhuis de Socrates Wisselbeker 2009. Hij kreeg de prijs uitgereikt omdat hij volgens de jury het beste en meest prikkelende filosofische publieksboek van 2008 had geschreven.

Bij zijn emeritaat in 2007 werd Hans Achterhuis benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.