Betere beslissingen? Leer anders kijken!

In de huidige digitale wereld bereikt ons meer nieuws sneller dan ooit tevoren. Populisme, klimaatverandering, conflicten, criminaliteit, veranderende sociale en maatschappelijke verhoudingen, toenemende concurrentie, technologische ontwikkelingen…… de wereld lijkt sneller te veranderen dan we kunnen overzien. Gaat dat allemaal wel goed (komen)? Bij het nadenken over deze grote vraagstukken helpt het niet dat vrijwel iedereen een vertekend en achterhaald wereldbeeld heeft.

Ons beeld van de wereld, gevormd door onze achtergrond, opleiding en de nieuwsbronnen die we raadplegen, blijkt op veel vlakken niet te kloppen. Eén van de meest frappante voorbeelden die ik in mijn lezingen gebruik om te duiden hoe diepgeworteld ons vertekende wereldbeeld is, is mijn nichtje Hannah. Zij was 11 jaar oud toen ik haar vroeg: “Waar denk je aan bij Afrika?” Haar spontane antwoord: “Rode Kruis en Marco Borsato!” Zo jong en dat is haar beeld van Afrika, Rode Kruis en Warchild, en dan wordt zij nog maar nauwelijks blootgesteld aan het dagelijkse nieuws. En natuurlijk: er is nog veel ellende en er gaat vreselijk veel mis, maar er gaat ook enorm veel goed. Die vooruitgang wordt echter niet gezien.

Vooruitgang

Bijvoorbeeld: Onderzoeksbureau Motivaction stelde in 26 landen de vraag: “Is het aandeel van de mensen dat in extreme armoede leeft de laatste 20 jaar toegenomen, gelijk gebleven of gedaald?” Een schokkende 84% van de mensen denkt dat de armoede hetzelfde is gebleven is of zelfs is toegenomen. En dat terwijl in de afgelopen 20 jaar de extreme armoede toch echt is gehalveerd, een spectaculaire verbetering. Slechts 16% weet dat de armoede is afgenomen (een vergelijkbaar onderzoek van The World’s Best News laat zien dat in Nederland slechts 19% van de mensen dit weet).

Het aandeel 1-jarige kinderen wereldwijd dat ingeënt is tegen minimaal één ernstige ziekte is gestegen van 22% in 1980 naar 88% vandaag de dag. Een fantastische ontwikkeling maar ook hier geldt: de overgrote meerderheid van de mensen blijkt geen goed beeld te hebben van dit soort lange termijn ontwikkelingen en beantwoordt deze vraag op basis van de stand van zaken in 1980. Zo hebben we dus een achterhaald beeld van de werkelijkheid, laat staan dat we ons realiseren wat voor mogelijkheden de geboekte vooruitgang biedt.

”De mogelijkheden om te groeien en verder te investeren op basis van deze infrastructuur zijn gigantisch”

Vaccins hebben een zogenaamde gekoelde-keten nodig: gedurende het gehele transport moeten de vaccins gekoeld worden, van laboratorium, via schepen en vrachtwagens tot aan de opslag in de lokale ziekenhuizen. Dit betekent dat continue elektriciteit beschikbaar moet zijn, maar bijvoorbeeld ook dat het verplegend personeel voldoende opgeleid moet zijn om de vaccinaties toe te dienen. Deze infrastructuur is dus voorhanden en weet de overgrote meerderheid van de kinderen wereldwijd te bereiken.

De mogelijkheden om te groeien en verder te investeren op basis van deze infrastructuur zijn gigantisch, maar deze mogelijkheden worden over het hoofd gezien, simpelweg omdat we ons niet realiseren dat deze infrastructuur zo wijdverbreid beschikbaar is.

Onnodig somber wereldbeeld

Dat we deze verbeteringen niet zien, draagt niet positief bij aan het sombere wereldbeeld dat velen van nature hebben. Onze hersenen hebben de neiging om vooral de aandacht te richten op negatieve gebeurtenissen die inspelen op onze natuurlijke angsten. Daarmee is het niet zo verwonderlijk dat de media vooral aandacht besteden aan rampen, conflicten, schandalen en al het andere kleine en grote leed. Goed nieuws verkoopt nou eenmaal niet. Ja, er gebeuren dramatische dingen. Het lastige is echter dat we er meestal niet bewust bij stil staan dat dit de uitzonderingen zijn (hoeveel vliegtuigen zijn er vandaag niet neergestort?).

Verder verliezen we door de focus op de dagelijkse gebeurtenissen de lange termijn trends uit het oog. En zo draagt ons nodeloos somber wereldbeeld niet bij aan constructieve discussie en belemmert het onze actie om de uitdagingen en kansen van de toekomst voortvarend tegemoet te treden. Is het glas half leeg of half vol? Nog even terug naar het voorbeeld van de trend in extreme armoede.

Motivaction stelde ook de vraag: “Denk je dat de leefomstandigheden voor de armste mensen in de komende 15 jaar zullen verbeteren?” Van de 16% die wist dat de armoede is afgenomen, is 68% positief gestemd en denkt dat de omstandigheden zullen verbeteren. Van de 84% die het niet wist of dacht dat de armoede is toegenomen, denkt slechts 18% dat er in de toekomst verbetering op zal treden. Nou is dit geen bewijs van een causaal verband, maar het toont wel een sterke correlatie tussen goed geïnformeerd zijn en een positieve instelling.

”Kijkend naar wat er goed gaat, maar ook zeer bewust van de problemen waar we het met zijn allen over moeten hebben.”

En zeg nou zelf: werkt u liever met optimisten of pessimisten? Soms zeggen mensen dan: “Oh Peter, ben jij zo’n positivo die alles door een roze bril bekijkt?” Nee, dat ben ik niet. Ik ben geen optimist noch pessimist: ik ben een possibilist. Kijkend naar wat er goed gaat, maar ook zeer bewust van de problemen waar we het met zijn allen over moeten hebben. En die roze bril: alhoewel deze niet per se roze is, dragen we inderdaad allemaal een gekleurde bril die het filter vormt waarmee we de wereld aanschouwen: onze persoonlijke bias.

Perceptie vs Werkelijkheid

Hannah hielp me ook te realiseren hoe diep deze persoonlijke bias verankerd is en bepaalt wat we als wel en niet normaal beschouwen. Hannah woonde met haar familie een kleine twee jaar in Maleisië en pendelde in die tijd regelmatig heen en weer tussen Kuala Lumpur en Singapore. Op mijn vraag waar ze dacht dat de mensen ouder worden was haar logica: “Maleisië is vies, Singapore is schoon, dus word je in Singapore ouder want daar is de hygiëne beter.” Mijn punt hierbij is vooral: je persoonlijke bias, de kleuring van je bril, wordt bepaald door waar je opgroeit.

Als Hannah niet die twee jaar in Kuala Lumpur had gewoond dan had ze dit nooit kunnen weten. Natuurlijk is de wereld veel te groot en complex om alles te kunnen weten en doorgronden, juist daarom is het belangrijk om in bescheidenheid nieuwsgierig te zijn en open te staan voor andere ideeën, inzichten, gebruiken en culturen.

Cijfers zijn belangrijk om een helder beeld te schetsen, want we blijken er niet zo goed in te zijn om intuïtief zaken juist in te schatten. Bijvoorbeeld: onderzoek van Ipsos MORI laat zien dat de meeste mensen denken dat we in Nederland 19% van het bruto binnenlands product uitgeven aan de zorg. In werkelijkheid is het 11%, grof gezegd een verschil van zo’n 50 miljard euro.

”Data-gedreven besluitvorming komt bij veel organisaties nog steeds maar moeizaam van de grond.”

De meeste mensen denken dat van de Nederlanders tussen 20 en 79 26% een vorm van diabetes heeft, in werkelijkheid is het 6%, een significant verschil. En zo kun je dus zomaar denken: “Jeetje, een kwart van de bevolking heeft diabetes, dat is ernstig, daar moet wat aan gedaan worden. Waarom gaat er niet meer geld naar de zorg? Ja, er moet meer geld naar de zorg!” En natuurlijk kunnen er best goede argumenten zijn waarom er meer geld naar de zorg moet, maar op deze manier ontstaan meningen op basis van verkeerde perceptie in plaats van realiteit. Data-gedreven besluitvorming komt bij veel organisaties nog steeds maar moeizaam van de grond. Wat mij betreft geen goede zaak.

Anders leren kijken

We moeten dus anders leren kijken. Er zijn 10 principes die je kunt gebruiken om op een meer genuanceerde manier naar je omgeving te kijken en die je in staat stellen om betere beslissingen te nemen. Bijvoorbeeld het kloof-principe. We hebben een bijna onbedwingbare neiging om alles in twee groepen te verdelen zodat we vervolgens kunnen focussen op de verschillen: arm-rijk, hoog-laag, links-rechts etc. Maar realiseer je dat de meerderheid zich meestal in het midden bevindt: het is niet verstandig om je volledige wereldbeeld uitsluitend te baseren op de uitzonderingen.

Aan organisaties vraag ik vaak: “is uw organisatie ingericht om de meerderheid van uw klanten zo goed en snel mogelijk te helpen, of zijn de regels en procedures vooral gericht op de uitzonderingen en zitten deze uw goedwillende klanten in de weg?” Of het negativiteits-principe: ben je ervan bewust dat het voornamelijk slecht nieuws is dat de media haalt, en bekijk zaken over langere termijn.

Het angst-principe: plaats je angsten in de juiste verhouding en bepaal de risico’s zodat je een realistische inschatting krijgt van kansen en bedreigingen. Het zondebok-principe: weersta de neiging om direct schuldigen aan te wijzen als er iets misgaat, en ga eerst op zoek naar de oorzaken. Deze manier van denken heet Factfulness.

Factfulness

Factfulness is een term die bedacht is door Ola Rosling van de Zweedse Gapminder stichting en staat voor: de stress-reducerende gewoonte om uitsluitend meningen te hebben waarvoor je sterk onderbouwende feiten hebt. Ola is de zoon van Hans Rosling, de in februari 2017 helaas te vroeg overleden professor internationale gezondheid en meester-statistiek-verteller.

In het laatste jaar van zijn leven werkte Hans aan het boek Factfulness, dat is afgerond door Ola en zijn vrouw Anna Rosling Rönnlund. Het boek verscheen in april 2018 en krijgt veel lof, zo wordt het boek aanbevolen door president Obama en schrijft Bill Gates over Factfulness: “Eén van de belangrijkste boeken die ik ooit gelezen heb – een onmisbare handleiding voor helder denken over de wereld.”