Grapperhaus & de Coronaregels: een les in Ethos

Minister van Justitie & Veiligheid Ferdinand Grapperhaus kwam onlangs op een vervelende manier in het nieuws. Een SBS Shownieuws filmploeg legde vast dat het kleine aantal gasten dat aanwezig was bij zijn huwelijk zich niet aan de 1,5 meter maatregel hield. Een maatregel die Grapperhaus zelf meerdere malen als zeer belangrijk naar voren bracht in persconferenties en andere mediamomenten.

Wat maakt nu dat er zo veel ophef is over het huwelijk van Grapperhaus? En wat kunnen we hiervan leren over de rol van ethos in overtuigingskracht?

Duidelijk Standpunt

Grapperhaus heeft zich meerder malen erg duidelijk uitgelaten over het geven van feestjes in coronatijd, het niet houden aan de anderhalve-meter-maatregel en andere overtredingen die er mogelijk voor zorgen dat het covid-19 virus zich verder kan verspreiden. Hij deed dat altijd in zeer ferme taal. Kijk maar eens naar het voorbeeld hieronder.

De reacties op het overtreden van de regels waren niet mals. Zo waren politici als Thierry Baudet en Richard de Mos er snel bij om te wijzen op de hypocrisie van Grapperhaus die volgens hen duidelijk was geworden na dit incident. Het is een veelgehoord argument: hoe kun je nu ergens voor pleiten als je het zelf niet doet? En dat heeft te maken met de rol ethos in overtuigingskracht.

Ethos, Pathos, Logos

Het is al langer bekend dat je persoonlijke situatie een belangrijke rol speelt in het proces van overtuigen. Dat is wellicht een understatement. Griekse en Romeinse retorici schreven er zo’n 2400 en 2000 jaar geleden al uitgebreid over. Wanneer je jouw publiek wil overtuigen dan is een goede argumentatie – logos – niet voldoende. Je moet ook rekening houden met je publiek – pathos – en hen met de juiste stijlmiddelen aanspreken. En als laatste is het van belang om na te denken over ethos: je persoonlijke overtuigingskracht.

Ethos

Begrippen die 2400 jaar geleden geformuleerd werden laten zich lastig vertalen. Ethos was in de tijd van Griekse retorici veel meer dan een onderdeel van een analysemodel voor overtuigingskracht. Het ethos – of karakter – van de spreker was volgens Aristoteles af te meten aan drie zaken. Ten eerste van de praktische intelligentie van de spreker. Als juridisch inhoudelijk ervaren minister twijfelen weinigen aan zijn capaciteit. Hij weet als oud-advocaat waar hij over spreekt als het gaat over het Nederlandse rechtssysteem.

Ten tweede gaat ethos over het tonen van een deugdzaam karakter en ten derde gaat het over “goede wil.” Dat laatste onderdeel van ethos kunnen we beter vertalen als “het juiste willen doen.” En dat is precies waar de schoen wringt. Want Grapperhaus roept ons op om het juiste te doen. Hij doet een moreel appèl op alle Nederlanders om zich aan de coronaregels te houden. Hij velt ook een scherp moreel oordeel over hen die dat niet doen. Dat zijn “aso’s” in de woorden van Grapperhaus. En nu zijn het juist Grapperhaus en zijn vrienden en familie zelf die de regels niet naleven. Dat is lastig te rijmen en heeft een direct effect op zijn overtuigingskracht.

Excuses Grapperhaus

De excuses die Grapperhaus achteraf maakt verdienen nog een eigen analyse. Want waar bestaan de excuses eigenlijk uit? Lezen we het schriftelijke statement op twitter terug, dan staat daar eigelijk vooral wat Grapperhaus allemaal heeft gedaan om wel de anderhalve-meter-maatregel te handhaven. En dat dit enkele keren niet gelukt is. Wanneer de interviewer van de NOS in een persmoment opmerkt dat Grapperhaus ook zelf dicht bij zijn gasten staat, merkt hij op dat “dat mogelijk een vertekening kan zijn.” Ik twijfel er niet aan dat dit allemaal waar is, maar in een mediacratie waarin beeldvorming zo belangrijk is geworden, is een excuus zoals dit vaak niet voldoende.

We vergeven fouten graag. Maar wel alleen als we geloven dat mensen echt spijt hebben van wat ze hebben gedaan. Kijk maar eens naar de hete vuren waar Mark Rutte voor heeft gestaan en waar hij, door onomwonden excuses te maken, altijd goed mee weg kon komen. Zo hield hij een interview voor de Telegraaf waarin hij excuses maakte voor zijn belofte van €1000 voor iedere Nederlander. “Duizend euro voor werkend Nederland, niet morrelen aan de hypotheekrenteaftrek en geen geld meer naar de Grieken. Laat ik daar volstrekt helder over zijn: ik zeg daar sorry voor.” Het is een tactiek waar Grapperhuis nog van kan leren.